महाधिवेशनसम्म सुशील धारको अस्तित्व समाप्त नै हुने ठोकुवा गरे । काङ्गे्रसभित्रको किचलो र राष्ट्रिय राजनीतिको निकासमा केन्द्रित रहेर जोशीस“ग गरिएको कुराकानी
० तपाईंको पार्टीको बाह्रौ“ महाधिवेशनलाई एकताको महाधिवेशन भनिएको थियो तर पार्टी त झन् विभाजनतिर गइरहेको देखिन्छ नि ?
– हाम्रो पार्टीमा अहिले एउटा पुस्ताबाट अर्को पुस्तामा नेतृत्व हस्तान्तरण भएको छ । विगतको जस्तो केन्द्रीकृत र एकल नेतृत्व अब पार्टीमा चल्दैन भन्ने कुरा महाधिवेशनअघि नै महासमिति बैठकले टुङ्गो लगाएको हो । त्यही अनुरूप विधान पनि ल्यायौ“ तर अहिले पनि नेतृत्वमा विगतकै मानसिकता हाबी भयो । समस्या नै त्यही हो ।
० अहिले काङ्गे्रसमा सामूहिक नेतृत्व छैन र ?
– प्राविधिक रूपमा हामी सामूहिक नेतृत्वमा त गयौ“ तर मानसिक रूपमा परिवर्तन हुन सकेनौ“ । पार्टीमा एउटा मर्यादा हुन्छ । पार्टीमा चाहिने र योगदान गरेका मान्छेको व्यवस्थापन गर्न नसक्ने हो भने पार्टी चल्दैन । पार्टी भनेको समान विचारधारा भएका मान्छेहरूको समूह हो । तर, त्यस्ता व्यक्तिलाई परिचालित गर्न सकिएन भने कसरी पार्टी चल्छ ?
० नेतृत्वले तपाईंहरूलाई जिम्मेवारी दिएन भन्नेमा मात्र असन्तुष्टि हो ?
– क्षमता भएका र योगदान भएकाहरूको व्यवस्थापन गर्नैपर्छ । त्यति मात्र होइन, अहिले नेतृत्व विधानसम्मत ढङ्गले नचल्नाले मूल समस्या देखापरेको हो । विधान अनुरूप सामूहिक ढङ्गले नेतृत्व चल्न सकेन
० कसरी एकल नेतृत्व भयो, सभापतिले त सामूहिक ढङ्गले नै चल्छु भन्नुभएको छ त ?
– अहिले पनि सभापतिले ‘म यसो गर्छु’ भन्नुहुन्छ । हामीले विधानबाट ‘म’ भन्ने शब्द हटाइसकेका छौ“ । हामीहरू भन्ने ठाउ“मा ‘म’ नै भन्नुहुन्छ । यसको अर्थ एकल नेतृत्व चलाउने आकाङ्क्षा उहा“मा छ । जो अब चल्दैन ।
० पदाधिकारी मनोनयन पनि सल्लाहबाटै गर्छु भनेर बैठक स्थगित गरिरहनुभएको छ, त्यो एकल नेतृत्वको आरोप त अलि मिथ्या भएन र ?
– सल्लाह त भन्नुभएको छ तर खै त गर्नुभएको ? काङ्गे्रसको उपसभापति वा महामन्त्री एमाले र माओवादीका त हु“दैनथे होला † जम्मा ६५ जना निर्वाचित केन्द्रीय सदस्यबाटै ल्याउने हो, त्यही“ निर्वाचन गरे भइहाल्यो नि त ?
० तर, कृष्ण सिटौलालाई महामन्त्री बनाउ“दा माओवादीको महामन्त्री हुन्छ भनेर तपाईंहरूले नै प्रचार गर्नुभएको छ नि ?
– व्यक्तिका बारेमा कसले के भन्यो, किन भन्यो, त्यो मलाई थाहा छैन । तर, पद्धति र प्रक्रिया अनुरूप चल्नुपर्छ भन्ने मात्र हाम्रो भनाइ हो । सभापतिले पदाधिकारीहरूको नाम प्रस्तुत गर्नुहुनेछ भनेर विधानमा भनिएको छ । तर, उहा“लाई इच्छा परेकाको नाम भनेको छैन । ६५ जनामध्ये नाम कसरी लिने ? सभापतिले मन लागेका व्यक्तिलाई पेस गर्ने त भनेको छैन ।
० मनोनयन भनेकै सभापतिलाई काम गर्ने अनुकूलताका लागि गरिएको व्यवस्था होइन र ?
८५ जनाको केन्द्रीय कार्यसमितिमा २१ जना मात्र मनोनित गर्ने व्यवस्था छ । अहिले सभापतिलाई सम्झौता गर्नैपर्ने बाध्यता विधानमा बनाइएको छ । सभापतिले नाम मात्रै प्रस्तावित गर्ने र त्यसपछि चयन गर्ने भनिएको छ । चयन गर्ने भनेपछि दुई जना त उम्मेदवार चाहियो नि † उम्मेदवार एउटा दिएर भोट हाल भन्न त मिलेन नि ?
सभापतिले नाम प्रस्ताव गर्नुभएको मात्र त हो तर देउवा समूहले छुट्टै भेला नै ग¥यो, तपाईं पनि त्यही जानुभएछ ?
सभापतिले प्रस्ताव ल्याउदा छलफल नै नगरी ल्याउनुभयो । यद्यपि, छलफल गर्नैपथ्र्यो भन्ने होइन । स्प्रिट सहमतिमै जाने हो । तर, सहमतिमा नगई त्यसै प्रस्ताव ल्याउनुभयो । देउवाजीले सभापति कोइरालासग भएको कुराकानीबारे जानकारी गराउन मात्र भेला बोलाउनुभएको हो ।
० त्यसो भए आफ्नो समूहकालाई मात्र किन बोलाउनुभयो त ?
– कहा आफ्नालाई मात्र बोलाउनुभयो र ? हामीलाई पनि त बोलाउनुभयो ।
० अहिले त तपाईंहरू पनि देउवा समूहमा गइसक्नुभएको होइन र ?
– यो विषयमा चाहि कोइरालाको प्रस्तावको विरोधी हो । त्यस कारण देउवाजीसग विचार मिलेको छ । हामीहरू वास्तवमा ‘हामीहरू नै हौ ।’ हाम्रो छुट्टै समूह छ । त्यसो भन्दैमा सबै कुरामा देउवाजीस“ग टाढा हुन्छौ भन्ने होइन । तर, अहिले हामी समूहगत रूपमा नै यो प्रस्तावको विरुद्धमा छौ ।
० उपसभापति वा महामन्त्रीमध्येमा तपाईंको समूहमा कुलबहादुर गुरुङको नाम अगाडि सारेपछि देउवासग टासिन पुग्नुभएको भन्छन् नि ?
– त्यस्तो होइन । न त गुरुङको नाम अगाडि सारिएको छ, न त अगाडि सार्ने व्यवस्था नै छ । नाम त सभापतिले नै ल्याउनुपर्छ, देउवाजीले अगाडि सारेर हुदैन । व्यक्तिका बारेमा त्यस भेलामा कुरा भएकै होइन । सभापतिले ल्याउनुभएको प्रस्तावको प्रक्रियाका बारेमा छलफल भएको हो ।
० सभापतिले त देउवालाई पार्टी फुटाएर जान पनि चेतावनी दिनुभएछ ?
– सभापति पदमा पुगेको मान्छेका मुखबाट त्यस्ता कुरा निस्किनुहुदैन । नेतृत्व नदिए पनि अरू पार्टीका ऊर्जावान मान्छेलाई त आफ्नो पार्टीमा ल्याउनुपर्छ । तर, प्रजातान्त्रिक भनिने पार्टीको नेताले नै त्यस्तो कुरा बोल्ने हो ?
० बहुमतका आडमा घेराबन्दीमा पारेपछिको आक्रोश होला नि ?
– बहुमतको आडमा घेराबन्दीको कुरा नै होइन । हामीले विधानमा नै बहुमत र अल्पमतको पद्धति स्वीकार गरेका छौ“ । चयन गर्ने भनेको चुनाव हो । नत्र सभापतिले प्रस्ताव गर्ने र कार्यसमितिले अनुमोदन गर्ने व्यवस्था हुन्थ्यो । छलफल गरेरै ‘अनुमोदन’ भन्ने शब्द हटाएर ‘चयन’ भन्ने शब्द राखिएको हो । त्यहा मात्र होइन, संसदीय दल, कार्यव्यवस्था समिति, विभागीय बोर्ड सबैमा चयनको व्यवस्था छ । सभापतिलाई विवादबाट मुक्त बनाउनकै लागि यो व्यवस्था गरिएको हो ।
० काङ्गे्रसभित्र तपाईंहरूको समूहको अस्तित्वचाहि विस्तारै बिलाउदै गएको हो ?
– वास्तवमै हामी अप्ठ्यारोमा परेका छौ । देउवाजीसग हिजो धेरै कुरामा हाम्रो मतभेद थियो । जसका कारण गएको अधिवेशनमा सहयोग गर्न सकेनौ । तर, अब हामीलाई सुशील कोइरालाबाट संरक्षण हुने लक्षण पनि देखेनौ ।
० के हुन् त तपाईंहरूका माग, दाबीचाहि ?
– माग, दाबी त हामीले गरेकै छैनौ । मागेर पाइने कुरा पनि होइन । सभापति भइसकेपछि समन्वयकारी भूमिका खेल्नुपर्छ, त्यसमा पनि हामी त सबैभन्दा नजिकका । उहाले हामीलाई त सगै लिएर हिड्न सक्नुहुन्न भने देउवाजीलाई कसरी सगै लिएर हिड्ने ?
० त्यसो हो भने के त काङ्गे्रस फेरि विभाजन नै हुन्छ ?
– मैले अस्ति भर्खरै देउवाजी र उहाका साथीहरूसग भेटे । उहाहरू पार्टी फुटाउने कुरामा पटक्कै विश्वास गर्नुहुन्न । उहा“हरूको अभियान पार्टी मिलाएर जाने नै छ । बरु सभापतिका अभिव्यक्तिबाट चाहि चिन्तित हुनुहुन्छ ।
० अहिलेको विवाद सुल्झाउने उपायचाहिके छन् त ?
– सामूहिक नेतृत्व र सहमतीय पद्धतिमा गइसकेपछि नेतृत्वले कुनै आग्रह, पूर्वाग्रह नराखी सबै साथीहरूको सल्लाहमा काम गर्नुपर्छ । त्यसो नहुदा हाम्रोजस्तो प्रजातान्त्रिक पार्टीले चुनावबाट डराउनु हुदैन । जसले निर्वाचन जित्छ, उही उपसभापति हुन्छ, महामन्त्री हुन्छ । तर, अरू पनि इच्छुक हुदाहुदै उम्मेदवारचाहि एउटै मात्र सभापतिले पेस गर्नुहुदैन । अर्को उपाय भने उपसभापति र महामन्त्रीमा अहिले प्रस्तावित उम्मेदवारले सभापतिलाई मद्दत गर्नुप¥यो । अहिलेको विवाद ती उम्मेदवार ठीक भएनन् भन्ने हो । त्यसकारण उहाहरूले सभापतिलाई सहयोग गर्नका लागि उम्मेदवारी फिर्ता लिनुभयो भने त्यो सहमतीय वातावरणका लागि राम्रो बाटो हुन्छ ।
० एक व्यक्ति एक पदको अवधारणा पनि बाहिर आएको थियो, फेरि किन सेलाएछ ?
– उहाले किन बोल्नुभयो, फेरि किन छोड्नुभयो, त्यो थाहा भएन । तर, नेपाली काङ्गे्रसको सभापतिजस्तो व्यक्तिले त्यस्ता चाडै कुरा फेर्ने गरी बोल्नुहुदैन । त्यसले उहालाई राम्रो गर्दैन ।
० त्यो अवधारणाचाहि कति उपयुक्त थियो ?
– म त्यो मान्यता मान्दिन । राजनीतिमा त्यस्तो हुदैन । कि त विधानमै व्यवस्था गर्नुप¥यो, नत्र विधानबाहिर गएर बोल्नु हुदैन । एक व्यक्ति एक पद भन्ने कुरा हाम्रो विधानमा छैन । सभापतिलाई त्यस्तो अधिकार पनि छैन । संसदीय दलको नेता संसदीय दलले बनाउ“छ, उपसभापति कार्यसमितिले बनाउछ । यस्तो कुरा नबुझ्ने सभापतिले नबोल्दा राम्रो हुन्छ । क्षमता भएका र उपयोगी मान्छेले धेरै पद लिन पनि सक्छन् ।
० महाधिवेशनमा दिलोज्यान दिएर कोइरालालाई सहयोग गर्ने केही नेता पनि अहिले देउवातिर लहसिएपछि देउवा चाहिनेभन्दा बढी उत्साहित हुनुभयो पनि भनिन्छ नि ?
– त्यो त स्वाभाविक हो । परिस्थितिले विस्तार–विस्तार सभापतिका मान्छे भाग्दै छन् । म त संस्थापन पक्ष भनेरै लडेको मान्छे हु । हिजोका प्रजातान्त्रिक काङ्गे्रसका मान्छेसग मेरा धेरै असहमति थिए । तर, अब आगामी तेह्रौ महाधिवेशनसम्म पुग्दा अहिलेको संस्थापन पक्ष समाप्तै हुने परिस्थिति देखेको छु । मलाई त्यसको चिन्ता छ ।
० कुनै समय पार्टीमा मात्र होइन, राष्ट्रिय राजनीतिमा पनि केन्द्रमा हुनुहुन्थ्यो, विस्तारै–विस्तारै पार्टीभित्रै पनि किनारातिर धकेलिनुभयो नि ?
– अहिले पनि म कार्यकर्ताको केन्द्रमै छु । काङ्गे्र्रसभित्र विचारको लडाईं चलिरहेको छ । विचार कहिल्यै पनि हार्दैन । हामीले विगतमा भन्दै आएका कुरा सत्य सावित हुदै आएका छन् ।
० तपाईंका विचार सही हुन् भने किनारामा पु¥याउने सबै कार्यकर्ताले चाहि गल्ती गरेका हुन् त ?
– कार्यकर्ताले पनि हामीलाई प्रशस्तै सहयोग गरेका छन् । केबीजीले चुनाव नै जित्नुभयो । मैले पनि ३३ प्रतिशत मत ल्याएको छु । त्यो हारेको होइन । आफ्नो विचार कार्यकर्तामाझ पु¥याउन हामीले सकेनौ“ कि ? हामीबाट सायद त्यो कमजोरी भयो होला ।
० परिणाम नदिने प्रधानमन्त्री निर्वाचनको एक्लो दौडबाट नबाहिरिएर काङ्गे्रसले निकास अवरुद्ध पा¥यो भनिन्छ नि ?
– नेपालको राजनीति अत्यन्तै जटिल मोडमा पुगेको छ तर कुनै दलभित्र त्यसको सूक्ष्म विश्लेषण भएकै छैन । भाषणमा संविधान र शान्ति प्रक्रियालाई प्राथमिकता दिइन्छ तर वास्तविक चिन्ता र चासो सरकारको नेतृत्व कसले गर्ने भन्नेमा मात्र छ । शान्ति प्रक्रियाको परिभाषा सबै पार्टीका फरक–फरक छन् । संविधानका मूलभूत मतभेदमा पनि मिल्न धेरै गाह्रो छ । यो देशमा माओवादी नेतृत्वको सरकार नबन्ने निश्चित छ । त्यति मात्र होइन, उसले भनेजस्तो संविधान बन्दैन । माओवादीले भनेजति लडाकूको समायोजन पनि नहुने भयो । अब माओवादीसम्मुख उज्यालो देखि“दैन । त्यसैले अब ऊ बाध्यतावश कठिन बाटोमा जान्छ । यो जटिल परिस्थितिको विश्लेषण खोइ अरू पार्टीमा भएको ?
० के गरिदिनुप¥यो त अब काङ्गे्रस र एमालेले ?
– माओवादीको बाध्यताका गम्भीर विश्लेषण गरेर सुरक्षित अवतरणको ‘स्पेस’ खोज्नुपर्छ । माओवादीमा पनि सम्झौता गर्नुबाहेकको विकल्प छैन ।
० काङ्गे्रस आफ्ना उम्मेदवारलाई निर्विरोध गर्नुपर्छ भनिरहेको छ, विशेष अधिवेशनबाट के सार्थक निष्कर्ष निस्केला र ?
– काङ्गे्रसले आफ्नो अडान लिनु स्वाभाविक हो तर निकास निकाल्ने जिम्मा सर्वोच्च अदालतले सभामुखलाई दिएको छ । अब सभामुखले निर्णय दिनुपर्छ ।
० काङ्गे्रसकै एक समूह पौडेललाई प्रधानमन्त्री नबनाउने भित्री खेलमा छ भन्छन् नि ?
– देउवाजी आफै प्रस्तावक हुनुहुन्छ । उहाले भोट हालिहाल्नुहुन्छ । अरू त के गर्नू ?
० पहलकदमी नलिएको कुरा पनि त छ ?
– उहा लागिरहनुभएकै छ नि उहाकै समूहका विमलेन्द्र निधिलगायतका साथीहरू पनि खटिरहनुभएको देखेको छु ।
