मिति २०६५।१०।९ गतेको नेपाली कांग्रेस केन्द्रीय कार्यसमितिको वैठकमा श्री गोविन्दराज जोशीले प्रस्तुत गर्नु भएको प्रसताव विचार संरचना र कार्यक्रम कांग्रेसको अबको यात्रा पृष्ठभूमि नेपाली कांग्रेस अहिले फेरि अत्यन्त जटिल मोडमा उभिएको छ। सशक्त प्रतिपक्षको भूमिका निर्वाह गर्ने अठोट गरेको कांग्रेसको बाटामा अहिले उतारचढावहरू आइरहेका छन्। आङ्ग!नो ऐतिहासिक धरोहरलाई समयानुकूल परिस्थिति अनुसार कायम राख्दै नेपाली जनताको लोकतान्त्रिक प्रतिनिधि संस्था नेपाली कांग्रेसले आफूलाई नेपाली समाजमा प्रस्तुत गर्नुपर्दछ। यस क्रममा आङ्ग!ना विगतहरूलाई मूल्यान गर्दै भविष्यका निमित्त समयानुकूल विचार, संरचना र कार्यक्रम दिन सक्नुपर्दछ। जनआन्दोलनको नेतृत्व गरेको कांग्रेस, अन्तरिम सरकारको नेतृत्व गरेको कांग्रेस, संविधानसभाको सफल निर्वाचन गराई देशमा लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापना गर्न महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरेको कांग्रेस हाल प्रतिपक्षमा बस्नुपर्ने अवस्था कसरी सृजना भयो, किन राष्टि्रय सहमतिबाट कांग्रेसलाई एक्ल्याइयो, कहा भयो हाम्रो कमजोरी, कहा चुक्यौ हामीहरूजस्ता विषयमा कांग्रेसभित्र आज प्रशस्त चर्चा परिचर्चा भइरहेका छन्। मलाई लाग्दछ कि आजको हाम्रो छलफलको विषय यहि हो। यस छलफलको निष्कर्ष केन्द्रीय कार्यसमितिको निर्णयपछि नेपाली कांग्रेसको विचार बन्नेछ। यो विचार, संरचना र कार्यक्रमलाई पार्टीको महाधिवेशनमा प्रस्तुत गरिनेछ। महाधिवेशनमा प्रस्तुत गर्नका लागि सबै जिल्ला कार्यसमितिहरूमा छलफलका लागि पठाइनेछ। समग्र छलफलबाट प्राप्त सुझाव आवश्यकताअनुसार यसमा समावेश हुनेछ। अधिकतम सहभागिताको निष्कर्ष समेटिएको यहि विचार, संरचना र कार्यक्रमले नेपाली काागे्रसलाई अबका चुनौतीहरू सामना गर्न सक्ने सशक्त, सक्षम र सुदृढ दलका रूपमा नेपाली समाजमा प्रस्तुत गर्न समर्थ हुनेछ। नेपाली कााग्रेस र जनआन्दोलन नेपाली कााग्रेसको नेतृत्वमा भएको जनआन्दोलको परीणामले नै नेपालमा लोकतन्त्रको स्थापना भएको हो। सि195ङ्धो नेपाली कााग्रेस र गिरिजाप्रसाद कोइरालाको नेतृत्वविना नेपालमा लोकतन्त्र वा गणतन्त्रको स्थापना हुने कुरा कल्पना पनि गर्न सकिने थिएन। जनआन्दोलनका क्रममा धेरै विघ्नबाधाहरू प्ाारगर्दै नेपाली क्रााग्रेसले नेपालको शान्तिपूर्ण जनआन्दोलनमा दिएको निरन्तरता नै लोकतन्त्रको उपलब्धिका लागि सहायक बन्यो। यो देशमा लोकतन्त्रको स्थापनाका लागि नेपाली कााग्रेसको सर्वोपरि भूमिका छ भन्नुमा कुनै अत्युक्ति हुनेछैन। शान्तिपूर्ण जनआन्दोलनमा प्रभावकारी भूमिका खेलेको नेपाली कााग्रेसको प्रस्तुति र आङ्ग!नो इतिहासलाई कााग्रेसले भुल्नु हुादैन। कााग्रेसले गम्भीर रूपमा जनउत्तरदायी भएमा मात्र आङ्ग!नो प्रतिष्ठा बचाउन सक्दछ। अहिले धेरैतिरबाट कााग्रेसमाथि यसले सत्ताको निमित्त मात्र आफूलाई प्रस्तुत गर्‍यो भन्ने आरोप छ। त्यसैले हामी आङ्ग!नो अडानमा रहन सक्यौा भने गौरवशाली इतिहास बोकेको नेपाली कााग्रेसलाई कसैले पछाडि पार्न सक्दैन। हामीले आङ्ग!नो ऐतिहासिक गौरव शक्तिको पहिचान गर्न सक्नुपर्दछ। विचार राजनीतिक दलको विचार आत्मा हो भने पहिचान शरीर हो। विचार र पहिचानविना दल क्रियाशील हुन र यसले जनताको विश्वास प्राप्त गर्न सक्दैन। कााग्रेस उदार प्रजातन्त्रमा विश्वास राख्ने राजनैतिक दल हो। अहिले कााग्रेसभित्र उदार विचार राख्नेहरू र संकुचित विचार राख्नेहरूको बीचमा वैचारिक मत भिन्नता देखिन्छ। त्यसैले कााग्रेसमा अहिले विचार र पहिचानको कुरा उठेको छ। संविधानसभाको निर्वाचनमा कााग्रेसको पराजयको प्रमुख कारण यसले आङ्ग!नो पहिचान गुमाउनु पनि हो। यस विषयमा नेपाली काागे्रस स्पष्ट हुनुपर्दछ। यसअघि कााग्रेस कहाा चुक्यो, विगतमा कााग्रेसले कहाा गल्ती गर्‍यो भन्ने विषयमा चर्चा गर्नु सान्दर्भिक हुनेछ। कहाा चुक्यो कााग्रेस? नेकपा माओवादीसमेत सात राजनैतिक दलहरूको नेतृत्व गरेको नेपाली कााग्रेस र अन्तरिम सरकारको नेतृत्व गरेको नेपाली कााग्रेस किन आज सरकार र अन्य राजनीतिक दलहरूबाट बाहिरियो। किन राष्ट्रपतिको निर्वाचनमा अधिकांश दलहरूको समर्थन लिन सफल नेपाली कााग्रेसले प्रधानमन्त्रीको निर्वाचनमा अन्य कुनै पनि दलको समर्थन प्राप्त गर्न सकेन। किन र कहाा चुक्यो कााग्रेस अनि आन्दोलन र सरकारको नेतृत्व गरेको कााग्रेस आज किन बाहिरियो यसबारेमा हामीले गम्भीरतापूर्वक विश्लेषण गर्न सकेनौा भने हामी कााग्रेसलाई पहिलेको अवस्थामा पुर्‍याउन सक्दैनौा। त्यसकारण यस विषयमा केही विवेचना गर्न अत्यावश्यक सम्झेको छु। १) राष्टि्रय मेलमिलापको नीतिका सम्बन्धमा जननेता वी.पी. कोइरालाको सिद्धान्तअनुसार राष्टि्रय मेलमिलापको नीति अवलम्बन गर्नुअघि नेपाली कााग्रेसले दुईवटा पक्षलाई ध्यान दिनुपर्दछ। एउटा राष्टि्रयता र अर्को प्रजातन्त्र। राष्टि्रय मेलमिलाप भन्नेबित्तिकै जहिले पनि र जोसुकैसाग पनि कााग्रेसले मेलमिलाप गर्नुपर्दछ भन्ने होइन। यसले कसैसाग मेलमिलाप गर्नुअघि मेलमिलाप गरिने शक्ति वा व्यक्ति राष्ट्रवादी वा प्रजातन्त्रवादी छ कि छैन भनी निर्क्यौल गर्नुपर्दछ। राष्टि्रय मेलमिलापको नीतिको कसीमा नेकपा माओवादीलाई राखेर हेर्दा सो पार्टी राष्ट्रवादी वा प्रजातन्त्रवादी दुवै हाईन। माअेावादीसाग सहकार्य गर्नु वा माअेावादीसागको मेलमिलाप राष्टि्रय मेलमिलापको नीतिभित्र नपर्ने कुरा स्वतः सिद्ध छ। २) एउटा सहमतिको कार्यान्वयन नहुादै अर्को सहमति गर्नु सात राजनैतिक दल, नेपाल सरकार र नेकपा माओवादीबीच विभिन्न चरणमा धेरैखालका समझदारीहरु भए। बाह्रबुादे समझदारीको कार्यान्वयन नगरी त्यस पार्टीसित अर्को सहमति गर्नु हुने थिएन। नेपाली कााग्रेस केन्द्रीय कार्यसमितिको बैठकले नेकपा माओवादीबाट भएका प्रतिवद्धताहरू पूरा नगरेसम्म माओवादीलाई सरकारमा नभि197ँयाउने निर्णय गरेको थियो, त्यसको पालना भएन। कााग्रेसको त्यो ठूलो कम्ाजोरी हो। यदि माओवादीलाई सुरुकै सहमति कार्यान्वयन गर्न बाध्य पारिएको भए आजको परिणाम आउने थिएन। नेपाली कााग्रेसले माओवादीमाथि धेरै विश्वास गर्‍यो। माओवादीहरूले कााग्रेसलाई रणनीतिक रूपमा प्रयोग गरे। यसको फलस्वरुप १२ वर्षको 195र्‍न्195र्‍बाट पीडित व्यक्तिहरूलाई लक्ष्य गरेर बनाइएका कार्यक्रमहरू निस्कि्रय हुन पुगे। अरबौ रूपैयाा अलपत्र पर्‍यो भने 195र्‍न्195र्‍बाट पीडित कार्यकर्ताहरू काठमाडौाका गल्लीगल्लीमा मागेर खाादै हिड्नु परेको अवस्था छ। नेपाली कााग्रेसको समयमा नियुक्त भएका राजदूतहरू, संस्थान तथा समितिहरूका प्रबन्धक एवं अध्यक्षहरू व्यक्तिगत आधारमा नियुक्ति भए। पार्टीको नीति कार्यान्वयन गर्न सही व्यक्तिहरूको चयन हुन सकेन। त्यसले गर्दा विदेश या स्वदेश कहीा पनि पार्टीको नीति र छवि राम्रो बन्न सकेन। पार्टीका कार्यकर्ताहरूमा असन्तुष्टि बढ्दै गयो। पार्टीका कार्यकर्ताहरू सांगठनिक रूपमा परिचालित हुन सकेनन्। ३) कार्यकर्ताले आङ्ग!नो मूल्या195141नको आभास पाउन नसक्नु कार्यकर्ताहरू नै कुनै पनि राजनीतिक दलका मुटु हुन्। पार्टीका पक्षमा कार्यकर्ताहरू जीउज्यानले लाग्नुपर्दछ। कार्यकर्ताको जोश जाागरविना पार्र्टी बााच्न सक्दैन। यस अवधिमा कार्यकर्ताको मूल्या195141न भएको आभास उनीहरूलाई दिन सकिएन। कार्यकर्ताहरूमा उत्साहको ठाउामा निरुत्साहले स्थान पायो। पार्टीको महाधिवेशन भएको चार वर्ष पुगी पदावधि समाप्त हुादा पनि पार्टीका विभागहरू, विकास क्षेत्रीय समितिहरू गठन गर्न नसकी अझै तिनको पदावधि थप्नुभन्दा संगठनमा निर्लज्जता के हुन्छ? विभिन्न निकायको राजनीतिक नियुक्तिमा कार्यकर्ताको मूल्या195141न गरी उनीहरूको योग्यता, क्षमता आदिको पहिचान गरी नियुक्ति गर्नुपर्दथ्यो। विगतमा कााग्रेसका शुभचिन्तकहरू र कार्यकर्ताहरूमा कााग्रेस सत्तामा गएपछि न्याय गर्दैन विगतलाई भुल्दछ र सत्तामा नै रमाउाछ भन्ने प्रभाव परेको छ। कााग्रेसले राजनीतिक र अन्य नियुक्ति, कर्मचारीहरूको सरुवाबढुवा जस्ता विषयमा पनि न्याय गरेन। आन्दोलनमा दुःख गर्नेहरूको मूल्या195141न गरेन भन्ने गम्भीर प्रकारको गुनासो छ। ठोस एवं वस्तुनिष्ठ मूल्या195141न गर्न नसक्नु कााग्रेसको ठूलो कमजोरी होे। ४) पार्टीका विभिन्न निकायहरू र भातृ संगठनहरू परिचालित नहुनु निर्वाचनका समयमा पार्टीका केन्द्रदेखि वडासम्मका निकायहरू राम्ररी परिचालन भएनन्। कतिपय निकायहरू त गठनसम्म भएनन्। अनुगमन हुादै भएन। यो नै सांगठनिक कमजोरीको कारण बन्न गयो। पार्टीलाई क्रियाशील बनाउन पार्टीका सबै निकायहरू परिचालन भएनन्। समयमा यी निकायहरूका बैठक बसेनन्। पार्टीका स्थानीय निकायहरू जुझारु देखिएनन्। पार्टी सरकारमा रहेका बेला पार्टीका नीतिहरू एवं सरकारले गरेका राम्रा कामहरू जनतासमक्ष लैजाने बाहक भनेका पार्टीका निकायहरू, भातृसंघहरू, शुभेच्छुक संघसंस्थाहरू नै हुन्। सो अवधिमा पार्टीले भातृ संघसंस्थाहरूलाई परिचालन गर्न सकेन। भातृ संगठनको निर्माण र परिचालनमा पार्र्टीले जति महत्व दिनुपर्थ्यो, त्यसअनुरूपको कार्यक्रम पार्टीले बनाउनुपर्दथ्यो। भातृ संस्थाहरूका लागि नीतिनिर्माण गरी त्यसअनुसार कार्यन्वयन गर्न सकेन। ५) पार्टीमा सहयोग गर्नेहरूको योगदानको मूल्या195141न नहुनु नेपाली कााग्रेस पार्टी कार्यकर्ताहरू र यसलाई सहयोग गर्ने शुभचिन्तकहरूका कारण जीवित रहेको हो। पार्टीलाई आवश्यक हुादा तन, मन, धनले सहयोग गर्ने शुभेच्छुकहरूलाई पार्टीले उचित कदर गरेको छैन। उदाहरणका लागि भवन निर्माणकै प्रस195ङ्धलाई लिन सकिन्छ। पार्र्टीको आङ्ग!नै भवन बनोस् भन्ने कार्यकर्ताहरूको चाहना थियो। पार्र्टी कार्यालय ललितपुर बी. पी. नगरको सानेपास्थित आङ्ग!नै भवनमा सञ्चालन भएको छ। पार्टी कार्यालय आङ्ग!नै भवनमा सञ्चालन हुांदा कार्यकर्ताले गौरव अनुभव गरेका छन्। भवन निर्माणमा धेरै शुभेच्छुकहरूले सहयोग गरे। क्रियाशील सदस्यहरूबाट प्रति सदस्य रु. एकसय लिने निर्णय पार्र्टीले गरेको थियो। विगतमा करिब चार करोड रूपैाया खर्च भइसकेको छ। त्यो भवन कसरी बन्यो भन्नेमा पार्टीले कुनै सन्दर्भमा पनि कुरा नउठाउादा सहयोगदाताहरूले गुनासो गरेका छन्। चन्दा लिादा गरीएका प्रतिवद्धताहरू अहिले बिर्सिएको छ। पार्र्टीलाई सहयोग गर्नेलाई उपेक्षा गर्दा उनीहरूको चित्त दुख्छ। ६) शान्ति सुरक्षाको स्थिति सुदृढ नगर्नु कााग्रेसको नेतृत्वमा रहेको संयुक्त सरकारको समयमा प्रमुख कमजोरी देशमा शान्तिसुरक्षा कायम गर्न नस्कनु थियो। यस विषयमा सरकार, संसदीय दल र पार्टी केन्द्रीय समितिमा कुरा उठ्दा पनि त्यसको वास्ता नहुनु कााग्रेसलाई यो अवस्थामा लैजाने प्रमुख कारण हो। माओवादी कार्यकर्ताहरूले जे गरे पनि छुट दिइयो सरकारले त्यसलाई नियन्त्रण गर्न सकेन। ७) नेपाली कााग्रेसले आङ्ग!नो पहिचान स्पष्ट हुनेगरी जनता समक्ष जान नसक्नु संविधानसभाको निर्वाचनका समयमा स्पष्ट पहिचानका साथ नेपाली कााग्रेसले आफूलाई उभ्याउनसकेन। केका लागि जनताले नेपाली कााग्रेसलाई रोज्ने195154 भन्ने प्रस्ट दिशाबोध गराउन सकेन। विगतको निर्वाचनमा कााग्रेसको सैद्धान्तिक मूल्य र मान्यता अपरिहार्य थियो। यसपटक कााग्रेसले त्यो सैद्धान्तिक मान्यता छोडेको जनताले अनुभूति गरे। हामीले हाम्रो सैद्धान्तिक मूल्य र मान्यता प्रजातन्त्रको विश्वजनीन अनुभूतिलाई जनतासमक्ष पुर्‍याउन सकेनौा। ८) प्रतिस्पर्धात्मक राजनीति छाड्नु अन्तरिम अवस्थामा सहमतिको राजनीतिका नाममा प्रतिस्पर्धाको राजनीतिलाई हामीले छोड्यौा। सहमतिको नाममा पार्टी र संसदलाई सात राजनैतिक दलको नियन्त्रण र निर्देशनमा चलाईयो। हामी त्यसैमा फस्यौा। जहिले र जहाा पनि सहमतीय पद्धति प्रजातान्त्रिक पद्धति बन्न सक्दैन। त्यसबारेमा पनि मूल्या195141न गरेर अघि बढ्नु पर्ने अवस्थामा सम्पूर्ण बामपन्थीसाग सहकार्य गर्दा कााग्रेसले आङ्ग!नो परिचयसमेत गुमाउन पुगेकोे आभास नेपाली जनतामा पर्नु स्वाभाविकै हो। नेकपा माओवादीको लक्ष्य र कार्यशैलीमा कााग्रेसले भिन्नता देखाउन सक््केन। जनतालाई दुई पार्टीका बीचको भिन्नता फेला पार्न गाह्रो भयो। त्यहि फाइदा माओवादीलाई भएको हो। हाम्रो सिद्धान्त 226128166सहमतिभित्र प्रतिस्पर्धा र प्रतिस्पर्धामा सहमति195154 हो तर त्यो नीति हामीले अवलम्बन गरेनौा। ९) असफल रणनीति र कुटनीति राजनीतिमा रणनीतिको महत्वपूर्ण भूमिका रहन्छ। एमाले र माओवादीहरूलाई बराबरीको हैसियत दिनु र एमालेलाई भन्दा बढी माओवादीहरूलाई विश्वास गर्नु हाम्रो ठूलो कमजोरी हो। पार्टीमा बिरोध हुादाहुादै तराईमा माओवादीसंग मिलेर सयुक्त आमसभाहरू गर्नु राजनीतिका सर्वमान्य सिद्धान्तहरू, रणनीति र कुटनीति दृष्टिकोणले ठिक थिएन। यसमा कााग्रेस पूर्ण असफल भएको छ। १०) सहिद परिवारलाई सम्मान गर्न र विस्थापितलाई घर फर्काउन नसक्नु माओवादीबाट मारिएका सहिद र तिनका परिवारको योगदानको उचित सम्मान नगर्नु, मूल्या195141न नगर्नु, सहिद परिवारका लागि भनी व्यवस्था गरिएको राहत (छात्रवृत्ति आदि) रकमको कटौती गर्नु, विस्थापितहरूलाई घर फर्काउन नसक्नु तथा माओवादीबाट कब्जा गरिएको सम्पत्ति सम्बन्धित व्यक्तिलाई दिलाउन नसक्नु जस्ता कार्यहरू नेपाली कााग्रेसका कमजारी बन्न गए। यिनै कारणले पनि जनताको विश्वास हामीले प्राप्त गर्न सकेनााै। ११) निर्वाचनकै मुखमा विभिन्न पक्षसाग भएका सहमति र सम्झौता गर्नु निर्वाचनको मुखैमा आएर आन्दोलनरत विभिनन समुहसंग सहमति, सम्झौता गर्नु र तिनको औचित्यका बारेमा जनता माझ चित्त बु226128ऒ्ढदो व्याख्या विश्लेषण गर्न नसक्नु पनि हाम्रो कमजोरी भयो। कााग्रेसको नेतृत्वमा रहेको सरकारले पूरा गरेका मागहरू पनि सरकारले पूरा गराएको नभई आन्दोलनरत समुहले खोसेर लिएको भन्ने प्रचार भयो, यसको जस कााग्रेसले लिन सकेन। १२) निर्वाचनमा मनोनयनको मिति तोकिएपछि छुट्टै मनोनयनको मिति निर्धारण गर्नु निर्वाचनको मितिपछि आन्देलनकारी समूहसाग सहमति गरी उनीहरूका लागि छुट्टै मिति तय गरिनु सबैभन्दा ठूलो भुल थियो जसले गर्दा कााग्रेसले टिकट नदिएका मानिसहरू अन्य दलहरूमा सामेल भए। यी सब कमजोरीका कारण आज कााग्रेसको यो अवस्था भएको हो। १३) संविधानसभाको टिकट वितरण पारदर्शी नहुनु संविधानसभाको निर्वाचनमा भएको टिकट वितरणमा पारदर्शिता भएन। यसका लागि पार्टीले अब उप्रान्त टिकट वितरणमा पारदर्शी पद्धतिको निर्माण गर्नुपर्दछ। १४) विभिन्न सेवामा कार्यरत समूहलाई वास्ता नगर्नु नेपाली कााग्रेससाग सम्बद्ध प्राध्यापक, शिक्षक, पत्रकार, कानून व्यवसायी, इन्जिनियर, डाक्टर, निजामती कर्मचारी, नेपाली सेना, नेपाल प्रहरी र सशस्त्र प्रहरीका कर्मचारीहरूलाई सरकारमा गएपछि वास्ता नगर्नु र उनीहरूको समस्या समाधान नगर्नु भनेको आन्दोलनमा कुनै न कुनै रूपमा उनीहरूको सहयोग र समर्थन थियो भन्ने कुरा भुल्नु हो। वास्तवमा यो पनि पार्टी पराजयको अर्को कारण थियो। यिनै कमीकमजोरीहरूलाई पाठका रूपमा लिादै अबका दिनमा नेपाली कााग्रेस आङ्ग!ना स्पष्ट विचार र कार्यक्रमका साथ अघि बढ्नुपर्दछ। यस्ता कमकमजोरीहरू अब हुन दिनेछैनौा भनी कााग्रेसले कार्यकर्ता सामु प्रतिज्ञा गर्नुपर्दछ। अब कााग्रेसले के गर्नुपर्दछ? सर्वप्रथम विचार र पहिचानको अडान कााग्रेसमा रहनुपर्दछ। अहिले कााग्रेसमा विचार र अडानको कमी भएको छ भन्ने मानिसहरूको भनाइ रहेको छ। त्यसैले, कााग्रेसले आङ्ग!नो विचार र अडान स्पष्ट गर्न जरुरी छ। कााग्रेसको विचार भनेको तलका कुराहरूमा अन्तरनिहीत रहेको हुन्छ:226128ँ क) राष्टि्रयता:226128ँ राष्टि्रयताको कुरा गर्दा वी. पी. कोइरालाबाट प्रतिपादित सिद्धान्त राष्टि्रयता र मेलमिलापको प्रस195ङ्ध आउादछ। वी. पी. कोइरालाले आङ्ग!नो जीवनभरि राष्टि्रयतालाई अति नै महत्व दिनुभएको छ। आङ्ग!नो जीवनको अन्तिम भाषणमा वहााले भन्नुभयो, 195166यदि तपाईाहरूलाई कुनै निर्णय लिन अङ्ग!ठेरो परेमा नेपालको एक मुठी माटो लिएर सोध्नुहोस् त्यतिबेला जे गर्न उचित हुन्छ गर्नुहोस्।195! यी उहााका अन्तिम सार्वजनिक अभिव्यक्तिहरू थिए। अन्तिम दिनहरूमा उहााले भन्नुभएको थियो, 195166म मरेपछि मेरा बारेमा कााग्रेसमा गलत व्याख्या गरिनेछ। त्यसैले मैले नै नेपाली कााग्रेसको इतिहास लेख्नु पर्ने थियो अब सक्दिना होला?195! यसरी उहााले नेपालको राष्टि्रयतालाई महत्व दिनुभएको थियो। त्यसैकारण वहाा २०३३ साल पौष १६ गते राष्टि्रय मेलमिलापको नीति लिएर नेपाल फर्कनुभयो। आज उहााको राष्टि्रय मेलमिलापको गलत व्याख्या भएको छ। वी. पी. कोइरालाले बारम्बार आङ्ग!नो पहिचानको कुरा उठाउनुभएको छ। राष्टि्रयता र प्रजातन्त्रको कुरा गर्दा जहिले पनि राष्ट्रवादी र प्रजातन्त्रवादीका बीचको मेलमिलापको कुरा गर्नुभएको छ। राष्टि्रय मेलमिलापको कुरा गर्नासाथ राजासाग मिल्ने कुरा गरियो भनेर यसको गलत व्याख्या गरेर उग्र बामपन्थी सोच भएको मावोवादीसाग मेलमिलाप गर्न पुग्यौा। मेलमिलाप भनेको कुनै व्यक्ति वा शक्तिसाग नभएर त्यो जो प्रजातन्त्रवादी र राष्ट्रवादी छ उससांगको मेलमिलाप हो। यसलाई बिर्सेर नेपाली कााग्रेसमा विचलन आयो। यहि विचलन नै आजको हाम्रो यो परिणाम हो। नेपाली कााग्रेसले आज न राष्टि्रयताको चुरो समातेको छ न वी. पी. को समाजवादी चिन्तनको नै। यसरी कााग्रेसको विचारमा विचलन आएको छ। ख) प्रजातन्त्र:226128ँ नेपाली कााग्रेसको दोस्रो मूलभूत सिद्धान्त भनेको प्रजातन्त्र हो। हामीले कहिल्यै पनि सत्ताका लागि प्रजातन्त्रका मूलभूत सिद्धान्त र आदर्शलाई भुुल्नु हाुदैन। प्रजातन्त्रको मूलभूत लक्ष नाम फेरेर र नाम जपेर पुग्दैन। प्रजातन्त्रको स्रोत (क्यगचअभ), आधार (द्यबकभ) र लक्ष्य (न्यब)ि जनता हुन। प्रजातन्त्र भन्नासाथ जहाासम्म परम्परागत बहुदलीय संसदीय व्यवस्था वा लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको विश्वव्यापी मान्यता छ। लोकतन्त्रको परिभाषा कुनै एउटा राष्ट्र वा सरकारले मात्र गरेर पनि हुादैन। संयुक्त राष्ट्रसंघको घोषणा प्रजातन्त्र, लोकतन्त्र वा लोकतान्त्रिक गणतन्त्रको एकमात्र मापदण्ड हो। प्रजातन्त्रका बारेमा वी. पी. कोइराला भन्नुहुन्छ 226128166हाम्रा सुकुम्बासी, भूतपूर्व सैनिक, तल्लास्तरका कर्मचारी तथा किसानहरूले राम्ररी दुई छाक खान पाऊन्। तिनीहरूले एउटा छाहारीमुनि बस्न पाऊन्। केटाकेटीले पढ्न पाऊन्। औषधि उपचारको व्यवस्था होस्। हामीहरूलाई अहिले ठूला226128ँठूला महल र हवाइजहाज चाहिएको छैन। यहि चाहिएको छ226128ँ सबैले पेटभरि खान पाऊन्, लगाउन पाऊन्, पढ्न पाऊन्, औषधि पाऊन्, त्यही हो प्रजातन्त्र।195154195154 यसरी अहिलेको सन्दर्भमा पनि प्रजातन्त्र भन्नु नै मानिसको खाने, पढ्ने र औषधिमूलोको अधिकार हो भन्ने कुरालाई वी.पी.ले त्यतिबेला नै भन्नुभएको थियो। प्रजातन्त्र भनेको अर्को शब्दमा विश्वका सबै जनताले सांस्कृतिक, राजनैतिक, सामाजिक र आर्थिक भेदभावविना आङ्ग!नो इच्छाअनुसार प्रयोग गर्न पाउने अधिकार हो। प्रजातान्त्रको महत्वपूर्ण सारतत्व भनेकै निष्पक्ष र स्वतन्त्र निर्वाचन हो। त्यस्तो निर्वाचनपछि बनेको सरकारले मात्र आङ्ग!ना जनतालाई निर्भयताका साथ मौलिक हक उपभोग गर्न सुनिश्चितता गर्छ। स्वतन्त्र न्यायपालिका जसले कानुनी राज्यको पालना गराउन सक्दछ प्रजातन्त्रमा त्यसको महत्वपूर्ण भूमिका रहन्छ। प्रजातान्त्रिक व्यवस्था राज्य आफैाले मात्र प्रजातान्त्रिक छु भनेर पुग्दैन। प्रजातन्त्र अन्तर्राष्टि्रय मापदण्ड अनुकूल हुनु पर्दछ भनिएको छ। यसप्रतिको प्रतिवद्धता नै नेपाली कााग्रेसको प्रजातन्त्रप्रतिको प्रतिवद्धता हो र नेपाली कााग्रेसको पहिचान पनि यहि हो। (ग) समाजवाद:226128ँ वी. पी. कोइरालाले भन्नुभएको छ व्यावहारिक रूपमा समाजवाद भनेको भोको मानिसका लागि एक मुठी चिउरा हो। सैद्धान्तिक रूपमा साम्यवादमा प्रजातन्त्र थपिदियो भने समाजवाद हुन्छ र समाजवादबाट प्रजातन्त्र झिकिदियो भने साम्यवाद हुन्छ। यहि अवधारणामा समाजवादलाई लिइएको थियो। नेपाली कााग्रेस सरकारमा हुादा हामीले समाजवादलाई भुल्यााैं। गरीबीको रेखामुनि रहेका नेपालीहरूको प्रतिव्यक्ति आय बृद्धि गर्ने कार्यक्रम ल्याएनौा। हाम्रो मुलुक कृषि प्रधान देश हो। हाम्रो अर्थतन्त्र कृषिमा आधारित छ भनेर ठूलाठूला भाषण गर्‍यौा। कृषि र किसानको लागि कुनै कार्यक्रम ल्याएनौा। रोजगारीका लागि ठोस नीति ल्याउन सकेनौा। युवाशक्ति विदेशिन बाध्य हुनुपर्‍योे। समाजवादी अर्थ व्यवस्थाको चिन्तनबाट हामी टाढा रहन गयौा। आजको परिणति यहि सोचाइको परिणाम हो। हाम्रो समाजवादी कार्यक्रममा:226128ँ १) हामिले विपन्न वर्गका मानिसको पहिचान गरेर उनीहरूको आर्थिक अवस्था माथि उठाउने कार्यक्रम ल्याउनुपर्दथ्यो। त्यस्तो कार्यक्रम ल्याउन सकेनौा। गरिबीका रेखामुनि रहेका नेपालीहरूको न हामीले पहिचान गर्न सक्यौा न उनीहरूको जीवन उकास्ने कुनै कार्यक्रम नै ल्याउन सक्यौा। हाम्रो कमजोरी त्यहि भयो। त्यसकारण हाम्रो समाजवादी अर्थनीतिमा अब विपन्न वर्गका मानिसहरूको आर्थिक अवस्था सुधार्ने ठोस नीति हुनु जरुरी छ। २) आज देशको सबैभन्दा ठूलो चुनौती बेरोजगारीे हो। रोजगारीका अभावमा आज कैयौा युवाहरू विदेसिएका छन्। हामीसाग रोजगारी सृजना गर्ने कुनै ठोस नीति नै भएन। सरकारले निश्चित रोजगारीको व्यवस्था र कार्यक्रम ल्याउनु पर्ने थियो। हामी सरकारमा रहादा न त्यस्तो नीति बनाउन सक्यौा न कार्यान्वयन गर्ने पक्षमा कुनै जमर्को नै गर्‍यौा। ३) हामीले हाम्रो अर्थनीति निर्धारण गर्दा वर्षको प्रतिव्यक्ति आय कति बनाउने लक्ष्य राखेका छौा भन्ने कुरा जरुरी छ। हाम्रो त्यस्तो कुनै लक्ष्य रहेन। हाम्रो अर्थनीति कामचलाउ रह्यो। यसबाट पाठ सिक्दै अब हामीले अर्थनीति निर्माण गर्दा समग्र नेपालको आर्थिक वृद्धिदर बढाउने कार्यक्रम ल्याउन जरुरी हुन्छ। ४) आर्थिक विकासको अर्को मेरुदण्ड उद्योग हो। हाम्रो जस्तो कृषिप्रधान देशमा कृषिमा आधारित उद्योगहरूलाई प्रेत्साहन दिनुपर्ने थियो। हामीले यस विषयमा त ध्यानै दिएनौा। हामीसित मजदुर र किसानको हित गर्ने ठोस कार्यक्रम पनि भएन। यसले गर्दा यस क्षत्रमा पनि हामी पछाडि पर्‍यौा। यसरी वी. पी.का समाजवादी चिन्तन बोकेको नेपाली कांग्रेसले समाजवादी चिन्तनमा आधारित कार्यक्रम ल्याउन नसक्दा जनताको आाखामा कााग्रेसको छवि धुमिल हुन गएको हो। (घ) नयाा संविधान कांगे्रसको दृष्टिमा नेपाली कााग्रेसले आफू प्रधानमन्त्रीय पद्धतिको पक्षमा रहेको विषयलाई संविधान निर्माको प्रमुख लक्ष्य बनाएको कुरा भनिसकेको छ। नेपाली कााग्रेस अब बन्ने संविधानमा मूलभूत रूपमा निम्न विषयहरू समावेश गर्न चाहन्छ: १) प्रधानमन्त्रीय पद्धति कुनै पनि देशको संविधानलाई त्यस देशको मूल कानून मानिन्छ। कुनै पनि देशले संविधान निर्माण गर्नुअघि प्रजातान्त्रिक संविधानका केही सर्वमान्य सिद्धान्तहरूको अवलम्वन गरेको हुन्छ। तिनै सिद्धान्तहरूका आधारमा संविधान निर्माण हुन्छ। नेपालमा पनि हामीहरू नया संविधानको निर्मांण गर्नै प्रकृयामा छौ। हामिले हाम्रो संविधान निर्माण गर्नु अधि विश्वका विभिन्न मुलुकको राज्य प्रणालीको अध्ययन गर्नुपर्दछ। विश्वमा विभिन्न स्वरूपका शासन प्रणालीहरू रहेका छन्। विभिन्न मुलुकहरूमा त्यहााको राजनैतिक परिवेश र अन्य कतिपय कारणले त्यहााका शासन प्रणालीहरू असफल भएका पनि छन्। कुन शासन प्रणाली राम्रो भन्नुभन्दा त्यसलाई प्रयोग गर्ने नेतृत्वको हातमा शासन प्रणालीको सफलता र असफलता कायम रहेको हुन्छ। नेपालले कुनै पनि शासन प्रणालीको अवलम्बन गर्नुअघि यी सबै कुराहरूको विश्लेषण गर्नुपर्दछ। हामीसाग राज्य प्रणाली सफल भएको अनुभव छैन। हामीसाग राज्य प्रणाली सञ्चालनको असफलताको अनुभव छ। हामी राम्रो राज्य प्रणालीको खोजीमा छौा। अहिले पनि असफल भयााै भने देशले ठूलो नोक्सानी र बर्बादी व्यहोर्नु पर्छ। त्यसैले, अत्यन्त सतर्कतापूर्वक संविधान निर्माण गर्नुपर्दछ। हामीले राज्य प्रणालीको अवलम्बन गर्दा विश्वमा प्रयोग भएका र राम्ररी सञ्चालन भएका राज्यव्यवस्थालाई अवलम्बन गर्न हिच्किचाउनु पर्ने कुनै कारण हुादैन। अहिलेसम्म विश्वमा बहुदलीय संसदीय व्यवस्थाभन्दा उत्कृष्ट अर्को व्यवस्था देखिएको छैन। यद्यपि यसमा पनि कमीकमजोरीहरू नभएका भने होइनन्। ती कमीकमजोरीहरूलाई कम गर्ने प्रयत्न गर्दै नेपालका लागि बहुदलीय संसदीय व्यवस्थाभन्दा उत्कृष्ट व्यवस्था अर्को हुन सक्दैन। नेपालले संसदीय प्रणाली अवलम्बन गर्नुपर्ने प्रमुख कारणहरूमा सबै नेपालीलाई संसदीय प्रणालीको बारेमा ज्ञान छ। यो प्ा्रणालीमा शक्ति पृथकीकरणको सिद्धान्तका आधारमा निरंकुशताको अन्त्य हुन्छ। यसबाट देश निरंकुशतातर्फ जाने कुनै खतरा हुादैन। अहिलेसम्मका अनुभवहरूका आधारमा बहुदलीय संसदीय व्यवस्था नै नेपालका लागि सर्वोत्तम व्यवस्था भएको कारण यसको विकल्प खोज्न सकिादैन। नेपालले अवलम्बन गर्ने संसदीय शासन प्रणालीमा निम्नानुसारका विषयहरू समावेश हुनुपर्दछ: १. संवैधानिक सर्वौच्चता र जनतामा सार्वभौमिकता २. विधिको शासन। ३. मुलभुत मानव अधिकार क) वाक स्वतन्त्रता ख) प्रेस स्वतन्त्रता ग) हिडडुल गर्ने स्वतन्त्रता घ) स्वतन्त्रतापुर्वक स्वधर्म अवलम्वन गर्न पाउने अधिकार ङ) सम्पत्ति सम्वन्धि अधिकार च) सामाजिक न्याय सम्वन्धि अधिकार आदि। ४. राज्यका अ195ङ्धहरुको विचमा शक्तिको सनतुलन हुने व्यवस्था। ५. आवधिक निर्वाचन। ६. वहुमतको शासन। ७. संघीय संरचनामा राष्टि्रय अखण्डताको भरपर्दो आधार। ८. स्वतन्त्र न्यायपालिका। ९. नागरिकहरुको कर्तव्य। १०. राज्यका संरचनाहरु जनता प्रति उत्तरदायी हुने व्यवस्था। ११. स्वतन्त्र र निस्पक्ष निर्वाचनको लागि निर्वाचन सरकार सम्वन्धी संबैधानिक व्यवस्था। २) राज्य पुनःसंरचना केन्द्रीकृत शासनव्यवस्थाले राज्यसञ्चालनमा जनताको पहुाच टाढा रहेको स्वीकारिएको तथ्य हो। नेपाल बहुभाषिक, बहुजातीय र बहुधार्मिक मुलुक भएकाले राज्यको स्रोतको वितरण सबै क्षेत्रमा समान दृष्टिकोणले हुनुपर्छ। यो आवाज जनस्तरबाटै उठेको छ। भू226128ँबनोट र जातीय संरचनाका आधारमा राज्यले गर्ने निर्णयमा सबै वर्ग, जातजाति, क्षेत्रका जनताको सहभागिता हुनुपर्छ र एकीकृत शासनप्रणालीबाट सबैको सहभागिता हुन सक्दैन भन्ने विषयलाई अहिले विशेष रूपमा उठाइएको छ। पूर्वमा लिम्बुवान, खुम्बुवान, कोचिला प्रदेश, चुरेभावर, एक मधेस एक प्रदेश, थारुवान, तामसालिङ, नेवाः, तमु, मगरात, खस प्रदेशलगायत अनेक किसिमका संगठनात्मक र संरचनात्मक रूपमा संघीयताको आवाज उठाइएको छ। विश्वका कतिपय वि195र्‍ानहरूको भनाइमा बहुजातीय र बहुभाषिक मुलुकमा संघीय शासनप्रणाली लागू गर्न सम्भव छैन। नेपालमा संघीयताका बारेमा चर्चामा आएका फरक226128ँफरक विचार र तथ्या195141ले पनि लागू गर्न सहज नभएको स्पष्ट पारेको छ। तर, नेपालले संघीय राज्यमा जाने स195141ल्प गरिसकेको छ। राज्य र विभिन्न पक्षसाग सरकारले सहमति र सम्झौता गरिसकेको सन्दर्भमा अब बन्ने राज्य पुनःसंरचना आयोगले नेपालको भू226128ँबनोट, जातीय संरचना, भाषा, संस्कृति, राज्यले गर्ने निर्णयमा सबै तह, क्षेत्र, जातिको सहभागिता हुनेगरी जनचाहनाअनुसार राज्यको पुनःसंरचना गर्नेछ भन्ने आम अपेक्षा छ। आर्थिक स्रोतका आधारलाई पनि संघीय शासनप्रणालीले सुनिश्चित गर्नुपर्ने हुन्छ। संघीय शासनप्रणालीमा आर्थिक विषयलाई प्राथमिकता दिनुपर्ने बारे भनिन्छ 226128166संघीय संरचना जस्तोसुकै भए पनि, देशलाई जतिवटा भागमा विभाजित गरी प्रदेशहरू बनाए पनि, ती प्रदेशहरू आर्थिक सूचका195141, मानवीय विकासको अवस्था तथा अन्य आर्थिक सामाजिक अवस्थाका आधारमा असमान हुने सम्भावना बढी हुने गरिबीको स्तर र संख्या सबै ठाउामा एकनासको नहुने तथा प्राकृतिक र अन्य आर्थिक स्रोत पनि असमान हुने भएकाले केन्द्रीय सरकार र प्रादेशिक सरकारबीच स्रोत र राजस्व स195141लन अधिकार आदिको बााडफााड कसरी गर्नुपर्छ भन्ने कुरा अत्यन्त महत्वपूर्ण रहन्छ।195154 नेपालको जनसंख्या, भौगोलिक अवस्था, सामाजिक एवं आर्थिक संरचना, जाति, भाषा, धर्मका आधारहरूमा नेपाललाई संघीय प्रदेशमा विभाजित गर्नुपर्दछ। ङ) अन्य दललाई हेर्ने दृष्टिकोण नेपाली कााग्रेसको अब अरू दललाई हेर्ने दृष्टिकोण पनि स्पष्ट हुनुपर्दछ। हाम्रो सहकार्य सत्ताको लागि हुनु हाुदैन। माओवादीजस्तो उग्र बामपन्थी सोच भएको दलसागको हाम्रो सहकार्यको परिणाम अहिले हामीले भोगिरहेका छााै। हामीमा सैद्धान्तिक विचलन, त्यो पनि सत्ताका लागि भयो भने हाम्रो पहिचान समाप्त हुन्छ। हामीले आङ्ग!नो पहिचान र अडान स्पष्ट पार्नु निकै जरुरी छ। नेकपा माओवादीसाग हाम्रो सहकार्य वा सहमति केही हुन सक्दैन। सत्ताका लागि हाम्रा हजारााै कार्यकर्ताहरू सहिद हुन पुगेका, हजारााै अन्जान दिदीबहिनीहरूको सिउादोबाट सिन्दुर पुछिएको र हजारााै अबोध बालबालिकाहरू टुहुरा हुनुपरेको कुरालाई हामीले कहिल्यै भुल्नु हुादैन। हामीमाथि दोषरोपण छ कि हामीले नेपाली कााग्रेस पार्टी सत्तामा पुग्दा यो सब बिर्सियााै। नबिर्सेको भए हामीले सत्तामा रहादा के गर्‍यौं त भन्ने प्रश्नको जवाफ हामीसाग छैन। त्यसैले माओवादीलाई हेर्ने हाम्रो आाखा , एमालेलाई हेर्ने हाम्रो आाखा र अन्य प्रजातन्त्रवादी दलहरूलाई हेर्ने हाम्रो दृष्टिकोण नितान्त फरक हुनुपर्दछ। च) प्रजातन्त्रवादी र राष्ट्रवादीहरूको अगुवाइ गर्नुपर्ने नेपाली कााग्रेसले देशका प्रजातन्त्रवादी र राष्ट्रवादी शक्तिलाई समेट्नै पर्दछ। देशको राजनीति बामपन्थी र गैह्रबामपन्थी धारमा विभाजित हुादैछ। नेपाली कााग्रेसले उग्रवामपन्थी सोच भएका वामपन्थी दलहरुलाई छोडेर पूर्ण प्रजातन्त्र प्रति प्रतिवद्ध वामपन्थी दलहरु र अन्य गैह्रवामपन्थी दलहरुलाई साथ लिएर हिड्नु नै अहिलेको समयको माग हो। विगतमा हामी बामपन्थी धारमा हिाडेका हुनाले हाम्रो पहिचान समाप्त भएको हो। त्यसैले बामपन्थीहरूसागको सहकार्य हाम्रा लागि बोझ भएको छ। अहिले नेकपा माओवादीले नै सहमति र सहकार्यको राजनीतिलाई तोडेको हुनाले अब कााग्रेसले त्यो बोकिरहनु कुनै जरूरी छैन। हामीले हाम्रो प्रभावकारी भूमिका निर्वाह गर्न उग्रवामपन्थी सोच भएका दलहरूसाग सहकार्य गर्ने सोचाइ राख्नु हुादैन। छ) प्रभावकारी संगठनको निर्माण नेपाली कााग्रेसले अबका चुनौतीहरूको सामना गर्न संगठनलाई प्रभावकारी बनाउनुपर्दछ। त्यसैले यसको वर्तमान संरचनामा परिवर्तन गरी समयसापेक्ष त बनाउनु पर्दछ नै त्यसका साथै विगतका हाम्रा व्यवहार कार्यशैलीका कारण पनि धेरै मानिसहरू कि कााग्रेस छोडेर गएका छन् कि त निस्कि्रय भएर बसेका छन्। हामीले उनीहरू सबैलाई समेट्नु आवश्यक भएको छ। त्यसैले पुराना कार्यकर्ताहरूको सम्मान कसरी गर्न सकिन्छ, पार्टीभित्र न्याय भनेर कसरी विश्वास दिलाउन सकिन्छ, त्यतापिट्ट हाम्रो ध्यान जानु आवश्यक भएको छ। विगतमा हामीले सहिदको सम्मान गर्न सकेनौा। यसले सहिदका परिवारलाई चोट पुग्न गयो। पुराना कार्यकर्ताहरूको अपमान गर्‍यााै। जो पार्टीका सच्चा सम्पत्ति हुन्, उनीहरूलाई सम्मान गर्न जानेनौा। अब आइन्दा त्यस्तो गल्ती न दोहोर्‍याउने प्रतिवद्धता देखाउनुपर्दछ। त्यसैले अब कााग्रेसले हिजो कााग्रेसमा रहेर विभिन्न कारणले कााग्रेस छाडेका व्यक्तिहरूलाई कााग्रेसमा फर्कने वातावरण तयार गर्नुपर्दछ भने हिजो कााग्रेसमा क्रियाशील भएका तर अहिले निस्त्रि्कय रहेका पुराना कर्यकर्ताहरूलाई पुनः कााग्रेसमै समाहित गर्दै पार्टीलाई पुरानै अवस्थामा पुर्‍याउन क्रियाशील हुने वातावरणको सृजना गर्नुपर्दछ। साथै नेपाली कााग्रेसका शुभचिन्तक प्राध्यापकहरू, कानून व्यवसायीहरू, शिक्षकहरू, निजामती सेवाका पूर्व र वर्तमान कर्मचारीहरू, प्रहरी तथा सेनाका पूर्व तथा वर्तमान व्यक्तिहरू, उद्योगी एवं व्यापारीहरू, पत्रकारहरू, कलाकर्मीहरू जोसुकै किन नहोऊन् नेपाली कााग्रेसमा क्रियाशील हुने वातावरण सृजना गर्नु कााग्रेसको पहिलो काम हुनेछ। यिनीहरूलाई क्रियाशील बनाएरमात्र पार्टीलाई पुरानै अवस्थामा लैजान सकिन्छ। यसका लागि कााग्रेसले प्रतिवद्धता व्यक्त गर्नै पर्दछ। ज) प्रभावकारी संगठनको लागि युवा परिचालन नेपाली कााग्रेसको संगठन सुदृढ बनाउन र चुनौतीहरू पार लगाउन युवा परिचालन कार्यक्रम अत्यन्त महत्वपूर्ण कार्यक्रम हो। युवाहरू राष्टका खम्बा हुन् भनेर मात्र पुग्दैन। पार्टीले युवाहरूको भावना बुझेर कार्यक्रम दिन सक्नुपर्दछ र युवाहरूलाई देशको राजनीतिक परिस्थिति हेरेर परिचालन गर्न सक्नुपर्दछ। अहिले कााग्रेस सं195ङ्धठनका विरुद्ध बामपन्थी दलहरूको सशक्त प्रतिकार गर्ने खुल्ला रणनीति भइरहेको सन्दर्भमा त्यससित जुध्न कााग्रेसले कसरी तयारी गर्ने र त्यसरी मुकाविला गर्न हाम्रा युवाहरूलाई कसरी परिचालन गर्ने भन्ने सोचको विकास कााग्रेस नेतृत्वमा हुनु जरुरी छ। अन्यथा कांग्रेसले जोर जबर्जस्ती तरिकाबाट सडकमा आएका बामपन्थी दलहरूसाग ढोका थुनेर संरक्षित हुन्छु भनेर कोठाभित्र बसेर मुकाविला गर्न सकिादैन। त्यसकारण पार्टी नेतृत्वले युवकहरूलाई निरुत्साहित गर्ने कुराहरू गर्न हाुदैन। पार्टीभित्र युवाहरूका लागि विशेश कार्यक्रम ल्याउनु जरुरी छ। यसो भन्दा एउटा प्रश्न खडा हुन सक्दछ। कााग्रेसले आफू सरकारमा रहादा यस विषयमा किन सोचेन? विगतमा गरेका सबै अनुभवहरू सरकारमा गएपछि बिर्सिहाल्ने बानी हटाउनुपर्दछ। गल्ती भएको महसूस गर्नै पर्दछ। अनिमात्र युवा शक्तिलाई कााग्रेसको पक्षमा परिचालन गर्न सकिन्छ। झ) प्रभावकारी संगठनका लागि पेसागत स्ांघहरूको परिचालन नेपाली कााग्रेसको संगठन सुदृढ बनाउन पेसागत संघहरूको महत्वपूर्ण भूमिका रहन्छ। विगतका कठिन दिनहरूमा पनि कााग्रेसलाई प्राध्यापक, कानून व्यवशायी, शिक्षक, प्रत्रकार, कलाकर्मीहरू, डाक्टर , इन्जिनियर अन्य पेसागत संघसंगठनमा लागेका व्यक्तिहरूको महत्वपूर्ण योगदान रहेको थियो। पार्टी सरकारमा गएपछि उनीहरूलाई कााग्रेसले भुलेको उनीहरूले महसूस गरेका छन्। विभिन्न विषयगत कुराहरूमा विज्ञहरूको सुझाव र सरसल्लाह आवश्यक हुन्छ। कााग्रेसले अरूबाट त्यस्तो सल्लाह लिन जानेको छैन भन्ने आरोप छ। त्यसकारण उनीहरूलाई क्रियाशील बनाउने कार्यक्रमहरू निर्माण कााग्रेसले गर्नुपर्दछ। समाजमा उनीहरूको राम्रो प्रभाव हुन्छ। त्यसकारण कााग्रेसको संगठन निर्माण गर्न उनीहरूलाई क्रियाशील बनाउने कार्य पनि निकै जरूरी हुन्छ। ट) कााग्रेसले आफैभित्र व्यवस्थापन गर्नुपर्ने नेपाली कााग्रेसले सर्व प्रथम आफैलाई व्यवस्थापन गर्न ज्ारुरी छ। कााग्रेसभित्र नेतादेखि कार्यकर्तासम्मले एउटाको जरो नउखेली अर्काको औषधि हुादैन भन्ने सिद्धान्तको अनुसरण गरेको पाइन्छ। पार्टीभित्र कमीकमजोरी हुन्छ। नेता तथा कार्यकर्ताहरूमा पनि कमीकमजोरीहरू हुन्छन्। त्यसको छिनोफानो गर्दै सत्यतथ्य जनतासमक्ष सार्वजनिक गर्ने पद्धतिको विकास नगर्ने हो भने कााग्रेसभित्र अझै आपसी 195र्‍न्195र्‍ बढ्दै जान्छ। आज देशव्यापी रूपमा कााग्रेसका नेता तथा कार्यकर्ताहरू एकअर्काविरुद्ध प्रतिपक्षीको जस्तो भूमिका निर्वाह गरिरहेका छन्। आम जनताले विश्वास गरेको एकमात्र प्रजातान्त्रिक समाजवादी बाटामा हिडेको पार्टीका लागि योभन्दा विडम्बना के हुन्छ? संरचना कोही पनि संगठनमा बस्नु भनेको क्रियाशील हुनु हो र अरूलाई क्रियाशील बनाउनु पनि हो। कााग्रेसमा त्यो अवस्था छैन। अन्य निकाय र सदस्यको त कुरै छाडााै केन्द्रीय पदाधिकारी तथा सदस्यहरूले समेत यसमा कुनै जिम्मेवारी बहन गरेको अवस्था छैन। त्यसैले यसको मूलभूत उद्देश्य भनेकै सबै तहका सबै निकाय, पदाधिकारी तथा सदस्यहरूलाई जिम्मेवारी तोकी पार्टीलाई समग्र रूपमा क्रियाशीली बनाउने हो। यहाा संगठनको संरचना निर्माण गर्दा त्यही रूपमा गरिएको छ। नेपाली कााग्रेसको संगठनलाई समयसापेक्ष बनाउन र विद्यमान चुनौतीको सामना गर्न सक्ने बनाउन निम्न लिखित कार्य गर्नु जरूरी छ: १) साधारण सदस्य:226128ँ नेपाली कांग्रेसप्रति आस्था राख्ने सबैलाई साधारण सदस्यता दिने। २) क्रियाशील सदस्य:226128ँ (क) पार्टी एकीकरण हुादाका बखतको क्रियाशील सदस्यलाई कायम राख्ने। (ख) जनआन्दोलनमा क्रियाशील भएका व्यक्ति एवं सदस्यता नै नभएका गाउा वा नगर वडामा र दलित जनजाति र महिलालाई सदस्यता दिनुपर्ने भएमा जिल्लामा गठित क्रियाशील सदस्यता छानविन समितिको सहमति लिने। विवाद भएमा न्यायपूर्ण तरिकाले केन्द्रीय प्रतिनिधिले टु195ङ्धो लगाई केन्द्रमा पठाउने। (ग) नेपाली कााग्रेससाग सम्बद्ध प्राध्यापक, शिक्षक, पत्रकार, कानुन व्यवसायी, इन्जिनियर, डाक्टर, कलाकर्मी तथा अन्य पेसागत संगठनमा रही काठमाडौाामा कार्यरत रहेका कााग्रेसको क्रियाशील सदस्यता लिन चाहने व्यक्तिलाई केन्द्रीय कार्यालयमा क्रियाशील सदस्यता दिने व्यवस्था गर्नुपर्दछ। ३) सदस्यको नवीकरण र नयाा सदस्यतासम्बन्धी व्यवस्था (क) नवीकरण गर्न नमिल्ने पर्याप्त कारण भएको व्यक्तिबाहेक नवीकरण गर्ने व्यक्तिले चाहेमा नवीकरण गर्न पाउने व्यवस्था मिलाउने। त्यसका लागि जिल्लामा र केन्द्र दुवै तहमा नवीकरण शुल्क तिरेर नवीकरणको निवेदन दिन पाउने व्यवस्था मिलाउने। (ख) नवीकरणमा विवाद आएमा केन्द्रीय प्रतिनिधिले टु195ङ्धो लगाउने। (ग) जिल्लामा नयाा सदस्यता छानविन समितिमा निम्नबमोजिम सदस्य रहने व्यवस्था गर्ने:226128ँ (१) क्षेत्रीय सभापति संयोजक (२) क्षेत्रबाट निर्वाचित संविधानसभाको सदस्य सदस्य (३) क्षेत्रका महासमिति सदस्यहरू सदस्य (४) सो क्षेत्रबाट आएको केन्द्रीय सदस्य भएमा सदस्य ४) महासमिति र महाधिवेशनप्रतिनिधि सम्बन्धी व्यवस्था क) केन्द्रीय समितिका सदस्यहरू महासमितिको सदस्य हुने व्यवस्था अहिलेको विधानमा छ। केन्द्रीय सदस्यले गाउा, नगर, क्षेत्रीय समिति, जिल्ला समिति, महाधिवेशन महासमितिमध्ये कुनै पनि निकायको निर्वाचन लड्न दरखास्त दिएमा निजको केन्द्रीय सदस्यको पद स्वतः नरहने व्यवस्था गर्ने। ख) सांसदहरू एक अवधिका लागि महासमितिको सदस्य हुने व्यवस्था गर्ने। सांसदले पनि गाउा, नगर क्षेत्रीय समिति, जिल्ला समिति, महाधिवेशन, महासमितिमध्ये कुनै पनि निकायको निर्वाचन लड्न दरखास्त दिएमा निजको सांसदको हैसियतले महासमितिको सदस्य हुन नपाउने व्यवस्थागर्ने। ग) नेपाल महिला संघ, नेपाल तरुण दल, नेपाल विद्यार्थी संघ, नेपाल आदिवासी जनजाति संघ, नेपाल भूतपूर्व सैनिक संघ, नेपाल दलित संघ, नेपाल प्रजातन्त्र सेनानी संघ, नेपाल टे्रड युनियन कााग्रेस, नेपाल प्राध्यापक संघ, नेपाल चिकितसक संघ, नेपाल ईाजीनियर संघ , गैर सरकारी संघ नेपाल शिक्षक संघ, प्रजातन्त्रवादी कानुन व्यवसायी संघ नेपाल प्रेस युनियन, नेपाल प्रजातन्त्रवादी चिकितसक संघ, नेपाल सांस्कृतिक संघ प््तेक वाट १५ , १५ जना महाधिवेशन प्रतिनिधि र तीमध्ये ७ , ७ जना महासमितिको सदस्य हुने व्यवस्था गर्ने। घ) नेपाली कााग्रेस केन्द्रीय समितिबाट मान्यताप्राप्त अन्य शुभेचछुक संस्थाहरू, विदेशस्थित नेपाली कााग्रेससागआवद्ध भएका सम्पर्क समितिहरूलाई एक निर्वाचन क्षेत्रसरहको मान्यता दिई त्यसैअनुरूप महाधिवेशन प्रतिनिधि र महासमितिको सदस्यको व्यवस्था गर्ने। ड) महासमितिमा क्षेत्रीय समितिको सभापति पदेन सदस्य हुने व्यवस्था गर्ने। च) प्रत्येक निर्वाचन क्षेत्रबाट निम्नबमोजिम महाधिवेशन प्रतिनिधिहरू रहनेछन:226128ँ १) महिला महाधिवेशन प्रतिनिधि १ २) जनजाति महाधिवेशन प्रतिनिधि १ ३) दलित महाधिवेशन प्रतिनिधि १ ४) अन्य महाधिवेशन प्रतिनिधि ५ ५) क्षेत्रीय समितिको सभापति पदेन महाधिवेशन प्रतिनिधि १ ६) प्रत्येक निर्वाचन क्षेत्रबाट महासमितिको सदस्य ४ ं ं१ ५) गाउा, नगर समितिसम्बन्धी व्यवस्था (क) गाउासमिति तथा नगरसमितिको गठन गर्दा समावेसी व्यवस्थाका आधारमा गर्नुपर्दछ। त्यसका लागि प्रत्येक इकाइमा महिला जनजाति र दलितको प्रतिनिधित्व अनिवार्य हुने व्यवस्था गर्नुपर्दछ। (ख) गाउा, नगर समितिको सदस्य १५ देखि ३५ रहने व्यवस्था गर्नुपर्दछ। (ग) हालसम्म प्रत्येक गाउा समितिबाट तीनजना जिल्ला प्रतिनिधि र एकजना महिला प्रतिनिधि रही आएको, नगरको वडा समितिबाट न्यूनतम दुई र तीनजना जिल्ला प्रतिनिधि साथै एकजना महिला प्रतिनिधि रही आएकामा अब यसको संख्या निर्धारण गर्दा महिला, दलित र जनजातिको न्यूनतम (क्रियाशील सदस्यसंख्या २५ सम्म र अन्यको हकमा न्यूनतम क्रियाशील संख्या ५० सम्मको प्रतिनिधित्व कायम राख्ने। सोभन्दा बढी क्रियाशील सदस्य भएमा अन्यमा प्रति ५० मा एकजना जिल्ला प्रतिनिधि थप्ने र महिला, दलित र जनजातिका हकमा प्रति २५ क्रियाशीलमा एक सदस्य थप्ने व्यवस्था गर्ने। ६) निर्वाचन क्षेत्रीय समिति क्षेत्रीय निर्वाचन समितिको गठन देहायबमोजिम हुनेछ:226128ँ क) क्षेत्रका गाउा र नगरप्रतिनिधि र सभापतिहरूको बहुमतबाट निर्वाचित 226128ँ सभापति ख) क्षेत्रका महाधिवेशन प्रतिनिधि 226128ँ सदस्य ग) क्षेत्रका महिला गाउा र नगरप्रतिनिधिको बहुमतबाट निर्वाचित एक जना 226128ँ सदस्य घ) क्षेत्रका जनजाति गाउा र नगरप्रतिनिधिको बहुमतबाट निर्वाचित एक जना 226128ँ सदस्य ङ) क्षेत्रका दलित गाउा र नगरप्रतिनिधिको बहुमतबाट निर्वाचित एक जना 226128ँ सदस्य च) क्षेत्रका गाउा र नगर प्रतिनिधि र सभापतिहरूको बहुमतबाट निर्वाचित ५ जना 226128ँ सदस्य छ) क्षेत्रका गाउा, नगर प्रतिनिधि र सभापतिहरूमध्येबाट सभापतिले मनोनित गरेका ६ जना 226128ँ सदस्य (यसरी मनोनित गर्दा महिला, जनजाति र दलितमा क्रियाशील सदस्य संख्याका आधारमा गर्नुपर्नेछ।) ७) जिल्ला समिति जिल्ला समितिको गठन देहायबमोजिम हुनेछ: क) जिल्लाभित्रका गाउा र नगरप्रतिनिधि र सभापतिहरूको बहुमतबाट निर्वाचित 226128ँ सभापति ख) जिल्लाका महासमिति सदस्यहरू 226128ँ सदस्य ग) जिल्लाका महिला गाउा र नगरप्रतिनिधिको बहुमतबाट निर्वाचित एक जना 226128ँ सदस्य घ) जिल्लाका जनजाति गाउा र नगरप्रतिनिधिको बहुमतबाट निर्वाचित एक जना 226128ँ सदस्य ङ) जिल्लाका दलित गाउा र नगरप्रतिनिधिको बहुमतबाट निर्वाचित एक जना 226128ँ सदस्य च) जिल्लाका गाउा र नगरप्रतिनिधि र सभापतिहरूको बहुमतबाट निर्वाचित ५ जना 226128ँ सदस्य छ) गाउा, नगरप्रतिनिधि र सभापतिहरूमध्येबाट सभापतिले मनोनितगरेका ९ जना 226128ँ सदस्य (यसरी मनोनित गर्दा महिला, जनजाति र दलितमा क्रियाशील सदस्य संख्याका आधारमा गर्नुपर्नेछ।) ८) उपत्यका समन्वयसमिति केन्द्रीय समितिले संघीय राज्य हुादा वा नहुादाका अवस्थामा काठमाडााै, ललितपुर र भक्तपुर जिल्लाको संगठन निर्माण, सुदृढीकरण, रेखदेख र सञ्चालनमा सहयोग गर्न एकजना केन्द्रीय सदस्यको अध्यक्षतामा उपत्यका समन्वय समिति गठन गर्नेछ। समितिको स्वरूप देहायबमोजिम हुनेछ: १) केन्द्रीय सदस्य 226128ँ सभापति २) उपत्यकाका अघिल्लो निर्वाचनका उम्मेदवारहरू 226128ँ सदस्य ३) उपत्यकामा पार्टीका जिल्ला सभापतिहरू 226128ँ सदस्य ४) उपत्यकाका महासमिति सदस्यहरूमध्ये सभापतिबाट मनोनित ११ जना 226128ँ सदस्य (यसरी मनोनित गर्दा महिला, जनजाति र दलित र भातृसंघलाई प्राथमिकता दिनुपर्नेछ।) ९) संघीय राज्यसम्बन्धी व्यवस्था संघीय राज्य गठन भई नसकेको वर्तमान अवस्था र नेपाली कााग्रेसको विधानमा त्यससम्बन्धी व्यवस्था गर्नु आवश्यक भएको हुादा अहिलेको विधानमा भएको विकासक्षेत्रसम्बन्धी व्यवस्थालाई पार्टीको महाधिवेशनअघि संघीय राज्यसम्बन्धी व्यवस्था भएमा विकासक्ष्ेात्रसम्बन्धी व्यवस्थालाई खारेज गरी प्रत्येक संघीय राज्यमा 195166नेपाली कााग्रेस राज्यसमिति195! को व्यवस्था गर्ने। राज्यसमितिको गठन देहायबमोजिम गर्ने:226128ँ क) नेपाली कााग्रेस, केन्द्रीय समितिले तोकेको केन्द्रीय सदस्य 226128ँ सभापति ख) राज्यका महासमितिका सदस्यहरूमध्ये सभापतिले मनोनयन गरेको २० जना कार्यसमितिका 226128ँ सदस्य ग) राज्य समितिका सभापतिले राज्य समितिका सदस्यहरूमध्येबाट एकएक जना उपसभापति, महामन्त्री, सहायक महामन्त्री र कोषाध्यक्षको मनोनयन गर्नेछ। (यसरी मनोनित गर्दा महिला, जनजाति र दलित र भातृसंघलाई प्राथमिकता दिनुपर्नेछ। ) १०) केन्द्रीय समितिसम्बन्ध्ाी व्यवस्था नेपाली कााग्रेसको केन्द्रीय संरचनालाई समयानुकूल परीवर्तन गर्न देहायको व्यवस्था गर्नुपर्दछ:226128ँ केन्द्ीय सभापति ( १ , उप ( सभापति ( ३ , महामन्त्री ( २ र सह ( महामन्त्री ( २ को निर्वाचन महाधिवेसनका प्रतिििििनधि सदस्यहरुले गर्ने छन। सवै पदहरुमा ५० प्रतिसतं १ मत प्राप्त गर्नु पर्नेछ। ंंपहिलो पटकको निर्वाचनमा कसैले तोकिएको मत प्राप्त गर्न नसकेमा सवै भन्दा धेरै मत प्राप्त गर्ने दुई जनाको विचमा मत दान हुने छ। त्यस पछिको निर्वाचनमा वहुमत प्राप्त गर्ने उमेदवारको विजय हुनेछ। ( २ ) क) केन्द्रीय समिति ८५ जनाको हुनेछ। ख) प्रत्येेक राज्यबाट सोही राज्यका महासमितिका सदस्यहरूमध्ये सोही राज्यका र सवै महाधिवेशन प्रतिनिधिहरूले निर्वाचित गरेका १०र १० जना सदस्यहरू वा संंघीय संरचना निर्माण नहुादै अधिवेशन भएमा प्रत्येक अञ्चलबाट निम्न वमोजिमका सदस्यहरु सबै मतदाताहरूले मतदान गरी निर्वाचन गर्नेछन्। यसो गर्दा:226128ँ १) मेची अञ्चलबाट २ जना २) कोशी अञ्चलबाट ४ जना ३) सगरमाथा अञ्चलबाट ४ जना ४) जनकपुर अञ्चलबाट ४ जना ५) नारायणी अञ्चलबाट ४ जना ६) वाग्मती अञ्चलबाट ५ जना ७) गण्डकि अञ्चलबाट ४ जना ८) लुम्बिनी अञ्चलबाट ४ जना ९) धवलागिरि अञ्चलबाट १ जना १०) राप्ती अञ्चलबाट २ जना ११) भेरी अञ्चलबाट २ जना १२) कर्णाली अञ्चलबाट १ जना १३) सेती अञ्चलबाट २ जना १४) महाकाली अञ्चलबाट १ जना ग) जनजातिका महाधिवेशन प्रतिनिधिहरूले जनजातिका महासमितिका सदस्यहरूमध्येबाट निर्वाचित ४ जना सदस्यहरू घ) महिला महाधिवेशन प्रतिनिधिहरूले महिला महासमितिका सदस्यहरूमध्येबाट निर्वाचित ६जना सदस्यहरू ङ) मधेशी महाधिवेशनप्रतिनिधिहरूले मधेशी महासमितिका सदस्यहरूमध्येबाट निर्वाचित ४ जना सदस्यहरू च) दलित महाधिवेशनप्रतिनिधिहरूले दलित महासमितिका सदस्यहरूमध्येबाट निर्वाचित २ जना सदस्यहरू छ) नेपाल प्राध्यापक संघ, नेपाल शिक्षक संघ, प्रजातन्त्रवादी कानुन व्यवसायी संघ, नेपाल प्रेस युनियन, नेपाल प्रजातन्त्रवादी चिकितसक संघ, नेपाल प्रजातनत्रवादी ईाजीनियर संघ , गैर सरकारी सस्थाहरुको संघका महासमितिका सदस्यहरु वाट उमेदवार हुने गरी सवै महाधिवेसन प्रथिनिधिहरुवाट निर्वाचित ५ जना सदस्यहरु ( ज) केन्द्रीय सभापतिले महासमितिका सदस्यहरूमध्येबाट मनोनित गरेका बााकी सदस्यहरू ११ ) केन्द्रीय कार्य सम्पादन समिति सम्वन्धि व्यवस्था नेपाली कााग्रेसको केन्द्रीय संरचनालाई समयानुकूल परिवर्तन गर्न र कार्यसमितिका काम कार्यवाहीहरूलाई छिटोछरितो बनाउन केन्द्रीय कार्यसम्पादन समितिसम्बन्धी व्यवस्था गर्नुपर्दछ। केन्द्रीय कार्यसम्पादन समिति देहायबमोजिम गठन हुनेछ:226128ँ क) केन्द्रीय कार्यसम्पादन समिति २१ जनाको हुनेछ। ख) केन्द्रीय समितिका पदाधिकारीहरू समितिका पदाधिकारीहरू हुनेछन्। ग) कार्यसमितिले वरिष्टताका आधारमा बााकी सदस्यहरूको मनोनयन गर्नेछ। १२) केन्द्रीय अनुशासन समितिसम्बन्धि व्यवस्था केन्द्रीय कार्यसमितिले वरिष्ट केन्द्रीय सदस्यहरूमध्येबाट १ जना संयोजक र बढीमा २ जना सदस्य रहने गरी एउटा केन्द्रीय अनुशासन समिति निर्माण गर्नेछ। १३) पार्टीका विभागहरू केन्द्रीय समितिले १ अध्यक्ष र २० जना सदस्य रहेका निम्नानुसारका विभागहरूको गठन गर्नेछ। १) विद्यार्थी विभाग यस विभागले विद्यार्थीसाग सम्बन्धित विषयहरू हेर्नेछ। यस विभागअन्तर्गत स्वदेश र विदेशस्थित विद्यार्थी संस्थाहरू रहनेछन्। यस विभागले विद्यार्थी संघलाई प्रभावकारी बनाउन आवश्यक पर्ने विषयमा नीति निर्धारण गर्नेछ। विद्यार्थी संगठनको प्रभावकारी संरचना निर्माण गरी विद्यार्थी संघलाई समयानुकूल बनाउन निर्देश गर्नेछ। २) खेलकुद एवं युवा परिचालन विभाग यस विभागले खेलकुद , तरुण दल तथा युवासाग सम्बन्धित विषयहरू हेर्ने छ। नेपाली कााग्रेसको संगठन निर्माणमा युवाहरूको महत्वपूर्ण भूमिका रहेको छ। युवा परीचालनका लागी खेलकुद क्षेत्रमा ध्यान दिन आवश्यक हुन्छ। खेलकुदको विकासमा कााग्रेसको भूमिका एवं युवाहरूको आवश्यकता र परिचालनका लागि कााग्रेसको भूमिकाका बारेमा यस विभागले नीतिनिर्माण गरी कार्यान्वयन गर्नेछ र नेपाल तरुण दललाई त्यसैअनुरूप परिचालन गर्नेछ। ३) महिला विभाग यो भिागले महिला संघ र महिलासाग सम्बन्धित विषय हेर्ने छ नेपाली कााग्रेसमा महिलाहरूको सिहभागिता कसरी प्रभावकारी बनाउन सकिन्छ यस विषयमा नीति निर्माण गरी त्यसलाई कार्यान्वयन गर्न पार्टीलाई सुझाव दिनुका साथै महिलाका समस्याहरूका वारेमा क्रियाशील रहन नेपाल महिला संघलाई सहयोग गर्नेछ। ४) किसान, कृषि एवं सहकारी विभाग यस विभागले किसान संघ, सहकारी र कृषिसाग सम्बन्धित विषय हेर्नेछ। ५) वुद्धिजीवी विभाग यस विभागले प्राध्यापक, शिक्षक, डाक्टर , ईन्जिीनीयर र कानून व्यवसायी साग सम्वन्धीत विषय हेर्ने छ। ६) प्रशासन विभाग यस विभागले निजामती कर्मचारी, सेना, प्रहरीका बारेमा नेपाली कााग्रेसका सबै किसिमका नीतिनिर्धारण गर्नेछ। सरकारमा बसेको विषयमा राजनीतिक नियुक्तिसमेतका लागि सिफारिश गर्ने काम यस विभागको हुनेछ। ७) मजदुर एवं वैदेशिक रोजगार विभाग यस विभागले वैदेशिक रोजगारसम्बन्धी विषय र सबै मजदुर संघसम्बन्धी विषय हेर्नेछ। यस विभागको मातहतमा नेपालमा कार्यरत नेपाली कााग्रेससाग आवद्ध सबै मजदुर संघहरू रहनेछन्। यस विभागले आङ्ग!ना मातहतका सबै मजदुर संघका नीतिहरू निर्माण गरी सोहीअनुरूप काम गर्न निर्देश गर्नेछ। ८) संगठन विभाग यो विभागले पार्टीको संगठनसम्बन्धी काम हेर्नेछ। पार्टीको संगठनसम्बन्धी विषयमा पार्टीले कुनै पनि काम गर्नुपर्दा यस विभागसाग परामर्श लिनुपर्नेछ। ९) प्रचार विभाग यस विभागले पार्टीको प्रचारप्रसारसम्बन्धी काम हेर्नेछ। १०) परराष्ट्र विभाग यो विभागले पार्टीको परराष्ट्रसम्बन्धी काम हेर्नेछ। ११) प्रशिक्षण विभाग यस विभागले पार्टीको प्रशिक्षणसम्बन्धी काम हेर्नेछ। १२) अर्थ विभााग यस विभागले पार्टीको लेखा र अर्थ सम्बन्धीकाम गर्नेछ। १३) 195र्‍न्195र्‍ व्यवस्थापान विभाग यस विभागले 195र्‍न्195र्‍ व्यवस्थापनसम्बन्धी काम गर्ने छ। १४) दलित विभाग यस विभागले दलित संघ र दलितसम्बन्धी विषय हेर्नेछ। १५) भूतपूर्व शैनिक विभाग यस विभागले भूतपूर्व सैनिक संघ र (विदेशमा सेवा गरेका सेना, प्रहरी) नेपाली सेना, नेपाल प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी बलसाग सम्बन्धित विषय हेर्नेछ १६) सामाजिक सेवा एवं गैह्रसरकारी संस्थासम्बन्धी विभाग यस विभागले सामाजिक सेवा र गैह्रसरकारी संस्थासम्बन्धी सबै विषय हेर्नेछ। १७) आदिवासी तथा जनजाती सम्बन्धीविभाग। यस विभागले आदिवासी र जनजातिी संघ तथा जनजातिसम्बन्धी विषय हेर्नेछ। यससम्बन्धमा अबका दिनहरूमा आउने चुनौतीहरूको सामना गर्न जातीय आधारमा खोलिएका विभिन्न संघहरूलाई पार्टीको भातृ संस्थाको रूपमा मान्यता दिनुपर्दछ। १८) वाणिज्य विभाग। यस विभागले व्यापार226128ँव्यवसाय र उद्योग वाणिज्य संघसाग सम्बन्धित विषय हेर्नेछ। १९) सास्कृतिक विभाग यस विभागले सांस्कृतिक संघ र कलाकारसाग सम्बन्धित विषय हेर्नेछ। २०) संसदीय एवं स्थानीय निकाय विभाग यस विभागले संसदीय एवं स्थानीय निकायसाग सम्बन्धित विषय हेर्नेछ। २१) योजना, नीति तथा कार्यक्रम विभाग पार्टी सरकारमा भएका समयमा पार्टीका कार्यकर्ताहरूलाई कस्तो जिम्मेवारी दिने र कसरी परिचालन गर्ने भन्ने विषयमा कार्यक्रम बनाउने र पार्टी सरकारमा नभएका समयमा पार्टीका कार्यकर्ताहरूलाई कसरी संरक्षण दिने भन्ने विषय अत्यन्त महत्वपूर्ण विषय हो। यस विषयमा अहिलेसम्म कााग्रेसको ध्यान पुगेको देखिादैन। यस विभागको काम प्रमुख रूपमा यस विषयमा योजना बनाउने हो। यसबाहेक पार्टीको नीति र कार्यक्रम बनाउने यस विभागको प्रमुख काम हो। २२) अनुगमन एर्व मुल्या195141न र अभिलेख विभाग यस विभागले पार्टीको क्रियाकलापको मूल्या195141न गर्ने र अभिलेख राख्नेछ। २३) कानून विभाग यस विभागले पार्टीको विधान र नियमावलीलाई समयानुकूल बनाउने तथा पार्टीको विधान, नियमावली र देशको कानुन र संविधानसम्बन्धी कुरामा पार्टीलाई परामर्श दिनेछ। उल्लिखित विभागमा मनोनित हुने सदस्यहरूको हैसियत कम्तीमा पार्टीको महाधिवेशन प्रतिनिधि हुनुपर्नेछ। प्राविधिक कारणले बाहिरका मानिसहरू राख्नुपरेमा त्यसको जानकारी र कारण सम्बन्धित विभागीय प्रमुखले केन्द्रीय समितिमा दिनुपर्नेछ। पार्टीमा क्रियाशील सदस्यका रूपमा नभएको व्यक्ति भने कुनै पनि विभागको सदस्य हुनेछैन। १४) संसदीय समिति र संसद एवं पार्टीका विभिन्न निकायहरूको उम्मेदवार छनौटसम्बन्धी प्रक्रिया क) केन्द्रीय संसदीय समिति केन्द्रीय संसदीय समितिमा सभापति, उप226128ँसभापति, महामन्त्री र केन्द्रीय समितिले मनोनयन गरेका ५ जना सदस्यहरू रहनेछन्। केन्द्रीय संसदीय समितिले सांसदको निर्वाचनको लागि उम्मेदवारको चयन गर्नेछ। उमेदवारको चयन गर्दा निर्वाचनक्षेत्रका गाउा, नगर इकाइ समितिका सभापति र प्रतिनिधिहरू 226128ँ ५ जना, क्षेत्रीय समितिका पदाधिकारी तथा सदस्यहरू, भातृ संघका क्षेत्रीय पदाधिकारी तथा सदस्यहरूले २ जनाको नाम सिफारिस गर्नेछन्। दुई जनामध्ये पहिलोलाई संसदीय समितिले उम्मेदवारको पहिलो प्राथमिकता दिनुपर्नेछ। यदि दोस्रोलाई उम्मेदवार बनाउनुपरेमा त्यसको स्पष्ट कारण सम्बन्धित निर्वाचन क्षेत्रलाई संसदीय समितिले दिनुपर्नेछ। ख) जिल्ला निर्वाचन उम्मेदवार छनौट समिति जिल्ला निर्वाचन उम्मेदवार छनौट समितिमा देहायबमोजिमका व्यक्तिहरू रहनेछन्। क) जिल्ला पार्टी सभापति 226128ँ अध्यक्ष ख) जिल्लाको केन्द्रीय सदस्य भएमा 226128ँ सदस्य ग) जिल्लाको सांसद वा उम्मेदवार 226128ँ सदस्य घ) अघिल्लो निर्वाचनको जिल्ला विकास समितिको सभापति वा उम्मेदवार 226128ँ सदस्य ङ) पार्टी जिल्ला सचिव 226128ँ सदस्य सचिव १५) भातृ संघ सम्बन्धी व्यवस्था भातृ संस्थाहरूलाई समयानुकूल अझ सशक्त रूपमा संगठित बनाउन सबै भातृसंस्थाहरूको महाधिवेशनको समयवद्ध व्यवस्था मिलाउने। महाधिवेशन गर्नुअघि पार्टीको विधान मस्यौदासमितिले सम्बन्धित भातृ संस्थाहरूसाग परामर्स गरीे भातृसंस्थाहरूको संरचनामा आवश्यक परिवर्तन गर्ने। त्यसको व्यवस्था सम्बन्धित भातृ संस्थाको विधानमा गर्ने। भातृ संस्थाहरू र शुभेच्छुक संस्थाहरूको महाधिवेशन तोकिएको मितिमा सम्पन्न गर्न प्रत्येक संस्थाहरूको जिम्मा एकएक केन्द्रीय सदस्यलाई दिने। विधानको परिमार्जन गर्दा देहाय बमोजिमको संघमा देहायबमोजिम गर्ने:226128ँ (क) नेपाल विद्यार्थी संघ १) नेपाल विद्यार्थी संघमा उमेरको हद ३० वर्ष राख्ने। २) जिल्ला समिति र क्याम्पस इकाइको गठन हाुदाकै समयमा महाधिवेशन प्रतिनिधिको निर्वाचन गर्ने। ३) विश्वविद्यालय, क्याम्पस, उच्च माध्यमिक विद्यालय, माध्यमिक विद्यालय, जिल्लाका अन्य प्राविधिक शिक्षण संस्थाहरूमा इकाइको गठन गरी त्यसबाट प्रतिनिधित्व गराई क्षेत्रीय र जिल्ला अधिवेशन गर्ने। ख) नेपाल तरुण दल १) नेपाल तरुण दलमा उमेरको हद ४५ वर्ष राख्ने। २) नेपाल विद्यार्थी संघका जिल्ला कार्यसमितिका पदाधिकारी तथा सदस्यहरू, क्याम्पस इकाइका पदाधिकारी तथा सदस्यहरूले नेपाल विद्यार्थी संघ छोडेपछि एक अवधिका लागि सम्बन्धित जिल्लाको तरुण दल, जिल्ला अधिवेशनको प्रतिनिधि हुने। ३) नेपाल विद्यार्थी संघका केन्द्रीय कार्यसमितिका पदाधिकारी तथा सदस्यहरू, नेपाल विद्यार्थी संघ छोडेपछि एक अवधिका लागि तरुण दलको केन्द्रीय अधिवेशनको प्रतिनिधि हुने। ग) सवै भातृ संघहरू र शुभेच्छुक संस्थाहरूमा सम्बन्धित संस्थाहरूलाई प्रतिनिधित्व गर्ने पार्टीका केन्द्रीय सदस्यहरू सांसदहरू महाधिवेशन प्रतिनिधिहरू सबै भातृ संघहरू र शुभेच्छुक संस्थाहरूको केन्द्रीय महाधिवेशनको प्रतिनिधि हुनेछन्। घ) एकै व्यक्तिले दुई भातृ संघको सदस्य हुन नपाउने। ङ) पार्टीको क्रियाशील सदस्यको समयको गणना गर्दा भातृ संघमा काम गरेको क्रियाशील सदस्यको अवधिलाई पनि गणना गर्ने। च्ा) नेपाल महिला संघ, नेपाल तरुण दल, नेपाल विद्यार्थी संघ, नेपाल आदिवासी जनजाति संघ, नेपाल भूतपूर्व सैनिक संघ, नेपाल दलित संघ, नेपाल प्रजातन्त्र सेनानी संघबाट नेपाली कााग्रेसको महाधिवेशनका लागि १५ जना महाधिवेशन प्रतिनिधि र महाधिवेशन प्रतिनिधिमध्ये ७ जना महासमितिको सदस्य हुने व्यवस्था गर्ने। छ) भातृ संस्थाहरूको केन्द्रीय नेतृत्वमा रहिसकेका व्यक्तिहरूलाई पार्टीमा क्रियाशील रहिरहन उनीहरूको अनुभवका आधारमा उनीहरूलाई पार्टीका केन्द्रीय विभागहरूमा जिम्मेवारी दिने। ज) गैह्रसरकारी संस्थाको भूमिका देशको हरेक क्षेत्रमा प्रभावकारी रहेको छ। पार्टी226128ँगैह्रसरकारी संस्था समन्वय समिति बनाई शुभेच्छुक संस्थासरह मान्यता दिनुपर्दछ। झ) नेपाल बहुजातीय, बहुधार्मिक र बहुभाषिक मुलुक भएको हाुदा सबै जातजाति भाषाभाषी र धर्मावलम्बीहरूका समस्यामा नेपाली कााग्रेस पार्टीको ध्यान जानु आवश्यक भएको छ। त्यसैले नेपालमा नेपाली कांग्रैसका कार्यकर्ताहरूले संगठित भई गठन गरेका जातीय, भाषिक र धार्मिक संगठनहरूलाई नेपाली कााग्रेसले तिनको सदस्य संख्या र देशमा विद्यमान तिनीहरूको जनघनत्वलाई आधार बनाई भातृ संस्था र शुभेच्छुक संस्थाका रूपमा त्यस्ता संगठनहरूलाई मान्यता दिई सोहीअनुरूप पार्टीका विभिन्न निकायहरूमा प्रतिनिधित्व गराउने व्यवस्था गर्नुपर्दछ। कार्यक्रमहरू: नेपाली कााग्रेसको १२औं महाधिवेशन नेपाली कााग्रेसको केन्द्रीय समितिले एक वर्षभित्र पार्टीको १२ औं महाधिवेशन गर्ने निर्णय गरेको छ। पार्टीको अधिवेशन अब पर सार्न सकिादैन। एक वर्षभित्र पार्टीको अधिवेशन गर्नै पर्दछ। त्यसका लागि पार्टीमा सकेसम्म कम विवाद उत्पन्न होस् भन्ने अवधारणा अनुसार पार्टीको जिल्लासम्मका अधिवेशनहरू र केन्द्रीय महाधिवेशनका लागि निम्न बमोजिमको व्यवस्था गर्ने:226128ँ (क) व्यावसायिक क्षेत्रमा उच्च मर्यादा कायम गरेका र पार्टीको कुनै पनि निकायमा निर्वाचित हुन नचाहने व्यक्तिबाट ३ जनाको केन्द्रीय निर्वाचन समिति बनाउने। (ख) व्यावसायिक क्षेत्रमा उच्च मर्यादा कायम गरेका र पार्टीको कुनै पनि निकायमा निर्वाचित हुन नचाहने प्राध्यापक र कानुन व्यवसायीमध्येबाट ७५ जनाको मनोनयन गरी उनीहरूलाई ७५ जिल्लाको वडा, गाउा, नगर, क्षेत्रीय समिति, जिल्ला समिति, महाधिवेशन, महासमिति सदस्यको निर्वाचन गनेर्ेे अभिभारा सुम्पने। यसरी निर्वाचन गर्दा सबै निकायमा सहमति भएमा निष्पक्ष सहमति र सहमति हुन नसकेमा निष्पक्ष निर्वाचन गरी त्यसको प्रतिवेदन केन्द्रमा तोकिएको समयमा दिने व्यवस्था मिलाउने। केन्द्रले सबै जिल्लाको गतिविधि अनुगमन गर्ने व्यवस्था गर्ने। केन्द्रीय प्रतिनिधि खटाउने:226128ँ (क) केन्द्रीय पदाधिकारी तथा सदस्य र सांसदहरूमध्ये ७५ जनालाई ७५ जिल्ला तोकी खटाउने। केन्द्रीय प्रतिनिधिले जिल्लामा गई सदस्यता नवीकरण र नयाा क्रियाशील सदस्यको टु195ङ्धो लगाई जिल्ला अधिवेशन सम्पन्न गराउन निर्वाचन अधिकृतलाई सहयोग गर्ने। (ख) नवीकरण भएको क्रियाशील सदस्यको नामावली जिल्लामा खटिएको प्रतिनिधिमार्फत् पठाउने व्यवस्था गर्ने। (ग) सदस्यता र नवीकरण शुल्क नबुझाएका सदस्यको सदस्यता र नवीकरण स्विकृत नगर्ने। प्रतिपक्षमा कााग्रेस: रचनात्मक र संघर्षशील भूमिका संविधानसभाको निर्वाचनमा नेपाली जनताले कााग्रेसलाई सबल प्रतिपक्षीको भूमिका दिएका छन्। संविधानसभाको निर्वाचनका बेला कााग्रेसका उम्मेदवारहरूले मात्र होइन, मतदाताले पनि ज्यानको बाजी थाप्नुपर्ने अवस्था रहेको चित्र हामी सबैको मानसपटलमा ताजै छ। पार्टीको केन्द्रीय समितिलगायतका विभिन्न निकायहरू र पार्टीका समर्थक एवं तमाम शुभेच्छुकहरूले कााग्रेसलाई माओवादीसागको आत्मघाती सहकार्य नगर्न निर्देश गरेका छन्। माओवादीसाग सहकार्य गर्नु पनि कााग्रेसले आङ्ग!नो अस्तित्व समाप्त गर्नु हो। यस्तो कार्य गर्ने प्रयास अब कााग्रेसले कदापि गर्नु हुादैन। माओवादीले कााग्रेसलाई एक्ल्याएर यथार्थमा समग्र मुलुक र लोकतन्त्रका लागि गुन लगाएको छ। प्रतिपक्षीका रूपमा उल्लेख्य भूमिका वहन गर्न नेपाली कााग्रेस कृतसंकल्पित हुनुपर्छ। संसदीय लोकतन्त्रमा प्रतिपक्षमा रहनु भनेको वैकल्पिक सरकारको जिम्मेवारीका लागि तयार रहनु पनि हो। अधिनायकवादी शक्तीले सरकारको नेतृत्व गरेको कारण संसदमा कााग्रेसले लोकतान्त्रिक शक्तिको नेतृत्व र संस्कृतिको प्रदर्शन गर्नुपर्छ। यो कााग्रेसका लागि शुभअवसर पनि हो। संसद्मा अत्यन्त जिम्मेवार एवं सशक्त भूमिका वहन गर्न नसकेमा कााग्रेसमात्र होइन, लोकतन्त्र नै स195141टमा पर्नेछ। विशेष गरी नेपाली कााग्रेसका प्रतिनिधि सभासदहरूले सरकारका कामकार्यवाही जनताका पक्षमा भए195183नभएको निगरानी गरी जनविरोधी क्रियाकलापको बिरोध गर्दै वास्तविकता जनसमक्ष ल्याउनुपर्छ। जनसरोकारका यावत् विषयहरूमा सरकारको ध्यानाकर्षण गर्न कााग्रेसका सांसदहरूले बुद्धिमतापूर्ण ढ195ङ्धले नेतृत्व गर्नुपर्ने हुन्छ। संविधाननिर्माणमा लोकतान्त्रिक सिद्धान्तबाट निर्देशित भएर सकारात्मक सहयोग गर्ने र सरकारले लोकतन्त्रका मूल्य मान्यताहरू कुनै क्षेत्र वा पक्षबाट मिच्न खोजिएमा खबरदारी गर्दै जनतालाई सुसूचित र जाग्रित बनाउने दायित्व पनि कााग्रेसका सभासदहरूले वहन गर्नुपर्नेछ। नेपाली कााग्रेसले संसदबाहिर पनि राष्टि्रयता, जनसरोकार र लोकतन्त्रका रक्षाका लागि सक्रिय, सिर्जनशील र जुझारू भूमिका वहन गर्नुपर्ने हुन्छ। निश्चय पनि संसद र सडकमा निर्वाह गर्नुपर्ने भूमिकामा अन्तर हुन्छ। सदनमा सभासदहरूले रचनात्मक र जिम्मेवार व्यवहार प्रदर्शन गर्नेछन्। सडक संघर्षमा पार्टी पङ्क्तिको भूमिका र स्थान बढी हुनेछ। अब पार्टी र भातृ226128ँभगिनी शुभेच्छुक संस्थाका कार्यकर्ताहरू सरकार र उसका सहयोगीहरूबाट भएका जनविरोधी तथा लोकतन्त्रप्रतिकूल कामका विरुद्धमा सशक्त विरोधमा उत्रनुपर्छ। जनतामा जागरण ल्याउने र जनताका पक्षमा निर्णय गर्न सरकारमाथि दबाव दिन कार्यकर्ताहरू सक्रिय हुनुपर्छ। सरकारमा रहेर होस् वा जिम्मेवार प्रतिपक्षीको भूमिकामा रहेर होस्, नेपालमा कुनैपनि अग्रगामी परिवर्तन कााग्रेसको नेतृत्वमा मात्रै हुनसक्तछ। सामुहिक नेतृत्वको विकास र भूमिका वी. पी. कोइरालाले आङ्ग!नो जीवनकालको अन्ततिर गणेशमान स्ंिाह, कृष्णप्रसाद भट्टराई र गिरिजाप्रसाद कोइरालाको सामुहिक नेतृत्वलाई पार्टीको जिम्मेवारी दिनुभएको विषय हाम्रो मानसपटलमा ताजै छ। आज पनि कांग्रेसको संगठनमा त्यहि परिस्थति सृजना भएको छ। अबको कााग्रेेस एकल नेतृत्वबाट चल्नै सक्दैन। सामुहिक नेतृत्वको विकास कसरी गर्ने र सामुहिक नेतृत्वको भूमिकाका बारेमा पार्र्टीभित्र व्यापक छलफल हुनु जरुरी छ। एकल नेतृत्व केही समयका लागि अबको कााग्रेसमा सम्भव छैन। सामुहिक नेतृत्वले मात्र कांग्रेसले अबका दिनमा सबै खालका चुनौतीहरूको सामना गर्न सक्दछ। हामीले अब आङ्ग!नो स्वार्थका लागि एकल निर्णय गर्दैनौा, सबै विषय वा सवालहरूलाई पारदर्शी बनाउाछौा, सबै विषयहरू पार्टीमा छलफल गरेरमात्र लागू गर्दछााै भनेर प्रतिज्ञा गर्नुपर्दछ। अनिमात्र पार्टीप्रति आम जनताको समेत थप भरोसा हुन्छ। यसका लागि १२ आाै महाधिवेशनको आवश्यकता छ। विगतमा भएका गल्तीहरूको जिम्मेवारी कसैले नलिए पनि अब बन्ने कार्यसमितिले भने कार्यसमितिको निर्णयबाट काम गर्ने पद्धतिको सुरुवात गरेमा सामुहिक नेतृत्वको सुरुवात त्यहीाबाट हुनेछ। यसरी नेपाली कााग्रेसमा सामुहिक नेतृत्वको सुरुवात गरी सामुहिक नेतृत्वबाट नै पार्टी सञ्चालन हुनुपर्दछ। जिम्मेवारी: कााग्रेसको कााधमा नेपाल र नेपाली कााग्रेसमाथि अहिले ठूलो स195141ट छ। यस स195141टबाट पार लाग्नका लागि हामीले वी.पी.का विचारहरू अवलम्बन गर्नुपर्छ। वी.पी.को मार्गनिर्देशअनुसार नचलेकाले नै अहिलेको स195141टको भुमरीमा परिएको हो। राष्टि्रयता र लोकतन्त्रको रक्षा, जनजीविकाको बन्दोबस्त र समृद्ध नेपाल निर्माण गर्ने आङ्ग!नो लक्ष्य पूरा गर्न नेपाली कााग्रेसका सामु जनसमक्ष जानुबाहेक अर्को बाटो छैन। यस बाटोमा कााग्रेस कार्यकर्ताहरूको भूमिका सबैभन्दा प्रभावशाली र महत्वपूर्ण हुनेछ। राष्ट्र, राष्टि्रयता र लोकतन्त्र जोगाउने जिम्मेवारी कााग्रेसको कााधमा छ अन्त्यमा, नेपाली कााग्रेस एउटा पार्टी मात्र होइन समग्र नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनको पर्याय पनि हो। विगतक महत्वपूर्ण घडीमा विभिन्न पार्टीहरू नेपाली कााग्रेसकै चौतारीमा एकत्रित भएर लोकतन्त्रका लागि संघर्षमा होमिएका थिए। अहिले पनि नेपालको लोकतान्त्रिक आन्दोलनको मियो नेपाली कााग्रेस नै हो र हुनुपर्छ। मुलुकमा लोकतन्त्र भएका अवस्थामा त्यसलाई सञ्चालन गर्ने र लोकतन्त्र अपहरित हुादाका अवस्थामा त्यसको स्थापना गर्नेमात्र होइन स्थापित लोकतन्त्रलाई संस्थागत गर्दै जाने दायित्व मूलतः कााग्रेसको कााधमा नै छ। यसैले नेपाली कााग्रेस अरू दलहरूभन्दा बढी जिम्मेवार र जुझारु हुनुपर्छ। विगतमा कााग्रेसले राजनीतिक र अन्य नियुक्तिमा, कर्मचारीहरूको सरुवा र बढुवामा पनि न्याय गरेन, आन्दोलनमा दुःख गर्नेहरूको उचित ढ195ङ्धले मूल्या195141न गर्न सकेन भन्ने व्यापक गुनासो छ। वास्तवमा त्यो सत्य नै हो। यतिका विमति, गुनासा र टीकाटिप्पणी खुला रुपमा आउादा पनि कााग्रेससित विशाल जनमत अझै छ। त्यसैले कााग्रेस पार्टीका शुभचिन्तकहरू र कार्यकर्ताहरू यस पार्टीमा न्याय गर्ने नेतृत्वको खोजी गरिरहेका छन्। यो सत्य हो कि नेपाली राजनीति र लोकतन्त्रको निष्ठाका सवालमा नेपाली कााग्रेसको विकल्प कसैले दिन सक्दैन। त्यसैले कााग्रेसजनहरू र यसका शुभचिन्तकहरूमा कााग्रेस नेतृत्वले विगतमा भएका तमाम गल्ती कमी र कमजोरीहरूलाई महसूस गर्दै अब न्याय हुन्छ भनेर विश्वास दिलाउनुपर्दछ। साथै स195141टको यस घडीमा नेपाली कााग्रेसले संयम र सुझबुझ पनि अपनाउनुपर्दछ। प्रतिपक्षमा रहादा पनि नेपाली कााग्रेसको भूमिका र जिम्मेवारी आङ्ग!नो सागठनलाई सुदृढ पार्दै नेपाली राजनीतिलाई लोकतान्त्रिक मार्गमा अगाडि बढाउने हुनुपर्छ। अब म यो प्रस्ताव बैठकमा छलफल होस् र बैठकले पारित गरोस् भनी प्रस्तुत गर्दछु। गोविन्दराज जोशी केन्द्रीय सदस्य नेपाली कााग्रेस u000a